NHỮNG CĂN BỆNH TRẦM KHA

Nguyeãn Troïng Vieãn O.P.

Nhöõng caên beänh traàm kha

trong ñôøi soáng ñöùc Tin Coâng giaùo

taïi Vieät Nam

Chaân lyù 2003

Ngoû . . .

Toâi nghe keå : coù moät ngöôøi kia, raát giaàu coù vaø coù nhöõng 18 baø vôï. Moãi baø ñeàu coù cô ngôi rieâng, cuoäc soáng töông ñoái an nhaøn. Khi gaàn qua ñôøi, oâng ta tin vaøo Chuùa, theo ñaïo Coâng giaùo vaø ñöôïc röûa toäi. . .

Khi nghe caâu chuyeän aáy, moät ngöôøi Coâng giaùo ñaõ thoát leân ngay : oâng naøy heân thaät ! ñöôïc caû ñôøi naøy laãn ñôøi sau !

Nhöõng nhaän ñònh kieåu nhö theá chuùng ta coù theå thaáy khaù nhieàu. Neáu chuùng ta theâm vaøo nhaän ñònh aáy moät veá thöù hai, hoaøn toaøn hôïp lyù, chuùng ta seõ phaûi noùi: nhöõng ngöôøi Coâng giaùo “ñaïo goác” ñaõ khoâng ñöôïc “heân” nhö theá, vì hoï phaûi bieát ñaïo sôùm, phaûi lo giöõ ñaïo caû moät cuoäc ñôøi maø chaúng chaéc coù ñöôïc leân thieân ñaøng hay khoâng.

Ñieàu aáy cho thaáy khaù roõ hieän traïng ñôøi soáng ñöùc Tin cuûa ngöôøi Kitoâ höõu Vieät Nam : ñaïo khoâng phaûi laø moät hoàng phuùc, nhöng laø moät gaùnh naëng, moät gaùnh naëng phaûi mang vaùc ñeå ñoåi laáy cuoäc soáng thieân ñaøng mai sau.

Quaû thaät, noùi chung, nhöõng coäng ñoaøn Kitoâ giaùo vaãn chöa coù maáy daáu hieäu khaù leân veà ñôøi soáng baùc aùi; toå chöùc quaûn trò trong Giaùo Hoäi ít bieåu loä moät thaùi ñoä toân troïng tín höõu, nhaát laø nhöõng ngöôøi beù moïn; sinh hoaït trong Giaùo Hoäi ít trieån nôû thaønh thaùi ñoä coù taâm huyeát vôùi cuoäc ñôøi  …

Trong nhaân caùch Kitoâ höõu, noùi chung, chuùng ta cuõng ít thaáy bieåu loä moät söï tröôûng thaønh vaø trieån nôû phong phuù vì ñöôïc laøm con caùi Chuùa; taâm hoàn ngöôøi Kitoâ höõu ít coù söï bình an vaø haïnh phuùc; thaùi ñoä ngöôøi Kitoâ höõu ít dieãn taû ñöôïc söï töï do cuûa con caùi Chuùa, nhöng thöôøng laø moät thaùi ñoä duùm doù, sôï haõi, neä luaät, laùch luaät, hình thöùc, aáu tró …

Toùm laïi, ngöôøi ta khoâng thaáy daáu hieäu moät ñôøi soáng sung maõn cuûa moät ngöôøi ñöôïc Chuùa keâu goïi : “Phaàn Toâi, Toâi ñeán ñeå cho chieân ñöôïc soáng vaø soáng doài daøo” [Ga 10,10];

Vaø ta cuõng khoâng thaáy roõ daáu chöùng maø Ñöùc Gieâsu neâu leân nhö neùt ñaëc tröng cuûa coäng ñoaøn moân ñeä Chuùa : “ÔÛ ñieåm naøy, moïi ngöôøi seõ nhaän bieát anh em laø moân ñeä cuûa Thaày : laø anh em coù loøng yeâu thöông nhau” [Ga 13,35].

Töø nhöõng trieäu chöùng “laâm saøng” nhö theá, chuùng ta coøn coù theå khaùm phaù ra nhieàu caên beänh trong ñôøi soáng ñöùc Tin Kitoâ giaùo, vaø ñoù laø nhöõng caên beänh raát naëng. Toâi thöôøng duøng töø “ñaïo” ñeå dieãn taû nhöõng caên beänh aáy.

Töø “ñaïo“ ôû ñaây ñöôïc duøng ñeå chæ moät thöù nguyeân lyù chi phoái toaøn boä ñôøi soáng, aûnh höôûng treân taát caû hay haàu heát caùc laõnh vöïc.

Theo toâi, hieän nay, ñôøi soáng ñöùc Tin trong Giaùo Hoäi Coâng giaùo Vieät Nam, ít nhaát, coù nhöõng caên beänh traàm kha nhö : “ñaïo” sinh hoaït, “ñaïo” kính sôï, “ñaïo” luaân lyù, “ñaïo” thieâng lieâng vaø “ñaïo” thöïc duïng. Ngoaøi ra, chuùng ta coøn coù theå keå ñeán nhöõng caên beänh “nheï” khaùc : beänh saùo ngöõ, beänh hình thöùc, beänh ñoaøn luõ, beänh chuû quan nôi taàng lôùp giaùo só . . .

Laøm theá naøo ñeå ngöôøi Kitoâ höõu coù ñöôïc söï gaëp gôõ caù vò vôùi Ñöùc Gieâsu nhieàu hôn, chöù khoâng chæ tham döï sinh hoaït toân giaùo ?

Laøm theá naøo ñeå ngöôøi Kitoâ höõu nhaän ra moät Ñöùc Gieâsu laø Baïn vaø laø ngöôøi Anh, laø Ñaáng coù theå chia seû caû nhöõng yeáu ñuoái vaø toäi loãi cuûa mình ?

Laøm theá naøo ñeå ngöôøi Kitoâ höõu tìm thaáy nieàm vui chaân thaät chöù khoâng phaûi chæ coøng löng “ñoùng thueá” cho moät theá giôùi thieâng lieâng naøo ñoù ?

Laøm theá naøo ñeå ngöôøi Kitoâ höõu nhaän ñöôïc tình thöông cöùu ñoä cuûa Chuùa Gieâsu chöù khoâng phaûi chæ laø noã löïc luaân lyù nhaèm tu söûa moät caùch khoù nhoïc?

Laøm theá naøo ñeå ngöôøi Kitoâ höõu gaëp gôõ ñöôïc chính Chuùa vaø ñöôïc bieán ñoåi chöù khoâng phaûi chæ xoay sôû vaø thu gom nhöõng coâng phuùc cho caù nhaân ?

Laøm theá naøo ñeå thaùi ñoä trung tín vôùi moät Ñöùc Gieâsu Kitoâ chòu cheát vaø Phuïc sinh cuõng chính laø lôøi loan baùo Tin Möøng nhö moät giaûi phaùp cho cuoäc soáng nhaân sinh hoâm nay ?

Nhöõng caâu hoûi aáy thöïc söï laø moät thaùch ñoá cho Giaùo Hoäi Vieät Nam, hieän taïi vaø trong nhöõng naêm saép tôùi[1].

***

Ñieàu chaéc chaén laø moïi caùi nhìn “vô ñuõa caû naém” ñeàu khoâng trung thöïc. Lieäu chöøng nhöõng hieän töôïng tieâu cöïc ñöôïc trình baøy trong nhöõng suy tö döôùi ñaây ñuùng ñöôïc bao nhieâu phaàn traêm ? Caâu traû lôøi chaéc chaén seõ raát khaùc bieät tuøy theo töøng ngöôøi vaø tuøy vaøo töøng naõo traïng.

Duø sao, xin ñöôïc moät laàn noùi leân. . .

Tö Cuø

“Ñaïo" sinh hoaït

Toå chöùc chaët cheõ vaø sinh hoaït raàm roä, ñoù chính laø neùt noåi baät nhaát trong khuoân maët cuûa Giaùo Hoäi Coâng giaùo. ÔÛ ñaâu coù ngöôøi Coâng giaùo, ôû ñoù coù nhaø thôø, coù giôø kinh giôø leã, coù ban beä toå chöùc… Coù leõ cuõng coù nhöõng ngöôøi beân ngoaøi thaàm thaùn phuïc vaø muoán aùp duïng phöông thöùc naøy cho caùc toå chöùc, ñoaøn theå hoaëc toân giaùo cuûa hoï. Thaät söï khoâng ai coù theå choái raèng nhöõng toå chöùc vaø sinh hoaït nhö theá ñaõ goùp phaàn laøm cho ñôøi soáng ñöùc Tin ñöôïc nuoâi döôõng vaø taêng tröôûng. Tuy nhieân, chính neùt öu ñieåm aáy laïi haøm chöùa nhöõng nguy cô saâu xa, nhaát laø khi noù trôû thaønh moät thöù “ñaïo”, moät thöù nguyeân lyù chi phoái toaøn boä ñôøi soáng ñöùc Tin chaân thöïc cuûa Giaùo Hoäi.

Nhieàu Kitoâ höõu, cho ñeán hieän nay, vaãn chæ soáng ñaïo theo kieåu gaén ñôøi mình vaøo coã xe cuûa nhöõng sinh hoaït trong giaùo xöù hay ñoaøn theå. Hoï tranh luaän vaø baøn caõi soâi noåi vôùi nhau veà caùch thöùc toå chöùc, nhöng laïi khoâng moät chuùt baän taâm caù nhaân veà chính ñöùc Tin cuûa mình, ñöùc Tin theå hieän trong thaùi ñoä cuûa caù nhaân khi gaëp nhöõng hoaøn caûnh phöùc taïp, ñöùc Tin khi choïn moät giaûi phaùp cho cuoäc soáng, ñöùc Tin khi chaáp nhaän Thaùnh yù Chuùa trong cuoäc ñôøi cuûa chính mình.

Chuùng ta coù theå thaáy roõ thöù ñaïo sinh hoaït naøy trong nhieàu xöù ñaïo, nhaát laø nhöõng xöù ñaïo di cö vaø ñaëc bieät laø trong nhöõng xöù ñaïo laâu naêm khoâng coù linh muïc. Ñieàu maø moät thôøi ngöôøi ta cho laø söï vöõng chaéc cuûa ñöùc Tin, thaät ra, phaàn lôùn chæ laø söï “vöõng chaéc” cuûa nhöõng toå chöùc sinh hoaït maø khoâng coù bao nhieâu loøng tin caù vò vaøo Thieân Chuùa vaø ñoùn nhaän muoái men cuûa Tin Möøng trong chính taâm hoàn, cuõng nhö theå hieän trong thaùi cöû haèng ngaøy.

1. Thöû truy tìm nguoàn goác

1.1 Ñöùc Tin trong thôøi kyø "Kitoâ giôùi"

ÔÛ Taây phöông, thôøi kyø Trung Coå ñöôïc goïi laø thôøi ñaïi "Kitoâ giôùi" [chreùtienteù], nghóa laø thôøi ñaïi maø aûnh höôûng Kitoâ giaùo traøn ngaäp trong moïi ngoõ ngaùch, moïi laõnh vöïc. Trong xaõ hoäi aáy, vaên hoaù vaø sinh hoaït Kitoâ giaùo ñöôïc toå chöùc vaø saép xeáp ñeå baát cöù ôû ñaâu vaø baát cöù luùc naøo ngöôøi Kitoâ höõu cuõng thaáy mình naèm trong theá giôùi cuûa toân giaùo. Tính chaát toân giaùo hieån hieän roõ reät vaø taïo neân moät "caùi khung"; khoâng nhöõng laø khung caûnh, nhöng coøn laø moät khuoân khoå coù khuynh höôùng trôû neân tieâu chuaån duy nhaát cuûa moät ñôøi soáng ñaïo toát ñeïp. Quan nieäm chung chung trong taâm thöùc ngöôøi Kitoâ höõu khi aáy laø : sinh hoaït caøng saàm uaát thì ñôøi soáng ñaïo caøng phong phuù vaø soát saéng…

Trong caùi khung aáy, nhieàu Kitoâ höõu soáng ñöùc Tin baèng caùch tham döï caùc sinh hoaït toân giaùo; coøn giöõ ñaïo nghóa laø coøn tham döï caùc sinh hoaït ñaïo; giöõ ñaïo soát saéng nghóa laø tham döï nhieàu sinh hoaït toân giaùo. Hôn nöõa, nhieàu khi caùi khung aáy coøn thay theá cho taâm tình toân giaùo ñích thöïc, thay theá cho nieàm tin nhö moät söï gaén boù caù vò vôùi Chuùa vaø theå hieän nhöõng giaù trò ñích thöïc cuûa Tin Möøng. Trong khuoân khoå aáy, ngöôøi ta caûm thaáy khoâng ñoïc kinh saùng toái, khoâng laøm daáu tröôùc khi aên, khoâng kieâng thòt ngaøy thöù Saùu . . . laø phaïm toäi, nhöng laïi khoâng thaáy aùy naùy chuùt gì caû khi theå hieän moät loái soáng vaø thaùi ñoä traùi ngöôïc vôùi Tin Möøng cuûa Chuùa.

1.2 Kinh nghieäm veà ñôøi soáng ñöùc Tin trong thôøi tuïc hoaù

Theá nhöng, khôûi töø theá kyû XVI, traøo löu tuïc hoaù xuaát hieän vaø cöù lôùn maïnh leân daàn, lôùn maïnh theo ñaø phaùt trieån cuûa caùc khoa hoïc thöïc nghieäm, caùc moân hoïc ñôøi, caùc ngheä thuaät ñôøi; nhöõng traøo löu aáy daàn daàn xaâm laán vaøo maûnh ñaát cuûa toân giaùo tröôùc ñaây. Sau cuøng, traøo löu tuïc hoaù theå hieän qua caùc bieán coá chính trò vaø trôû thaønh nhöõng bieán coá laøm rung chuyeån vò theá Giaùo Hoäi. Caùch maïng Phaùp 1789 laø moät bieán coá môû maøn cho moät tieán trình giôùi haïn hoaëc loaïi tröø caùc sinh hoaït toân giaùo. Daàn daàn ngöôøi ta ñi ñeán khaùi nieäm phaân bieät roõ raøng ñaïo vaø ñôøi.

Ban ñaàu caùc vò giaùo hoaøng vaø nhöõng vò höõu traùch trong Giaùo Hoäi tìm moïi caùch ñeå phuïc hoài vò theá thoáng laõnh tröôùc ñaây cuûa mình; tìm caùch taùi xaây döïng moät xaõ hoäi "Kitoâ giôùi" caøng gioáng vôùi "thôøi hoaøng kim" cuûa mình bao nhieâu caøng toátù… Töø ñoù, trong theá kyû XIX, caùc hình thöùc cuûa loøng suøng moä phaùt trieån nhieàu, chaúng haïn ñoïc kinh lieân gia, toå chöùc nhöõng ñoaøn hoäi theo ngheà nghieäp, theo giôùi, thaønh laäp nhöõng hoäi töø thieän… Tuy nhieân, nhöõng noã löïc ban ñaàu aáy chæ nhaèm taùi xaùc ñònh "caùi khung" Kitoâ giôùi.

Daàn daàn, caùc vò giaùo hoaøng cuõng nhaän ra ñöôïc raèng khoâng theå quay ngöôïc doøng lòch söû; traøo löu tuïc hoaù ngaøy caøng lôùn maïnh vaø haàu nhö khoâng coù gì ngaên caûn noåi. Theá roài, töø khoaûng ñaàu theá kyû XX, ñieàu gaây nhieàu thieät haïi cho Giaùo Hoäi vaø töôûng chöøng nhö ñe doïa phaù huûy ñôøi soáng Kitoâ giaùo nhö theá laïi laø moät cô may ñeå nhieàu Kitoâ höõu tìm laïi yù nghóa, giaù trò ñích thöïc cuûa nieàm tin[2].

Bò quaêng vaøo moät xaõ hoäi traàn tuïc, nhieàu Kitoâ höõu, giôø ñaây, môùi caûm thaáy nhu caàu soáng ñöùc Tin chaân chính, thuaàn khieát, caên baûn nhaát cuûa Kitoâ giaùo. Tröôùc nhu caàu töï bieän minh vaø laøm chöùng cho Ñöùc Tin giöõa xaõ hoäi traàn tuïc, nhieàu Kitoâ höõu nhaän ra traùch nhieäm laøm chöùng cho ñöùc Tin baèng nhöõng gì thuaàn khieát nhaát, cô baûn baûn nhaát cuûa Kitoâ giaùo, ñoù laø loøng baùc aùi, loøng Tin, Caäy Meán trong cuoäc soáng haèng ngaøy, chöù khoâng phaûi baèng caùch thieát laäp moät theá giôùi Kitoâ giaùo nhö xöa nöõa. YÙ thöùc naøy thöïc söï laø moät luoàng gioù môùi cuûa Thaùnh Thaàn ñeå môû ra nhieàu cuoäc canh taân toát ñeïp[3] : canh taân yù thöùc ñöùc Tin, canh taân sinh hoaït phuïng vuï vaø canh taân yù thöùc toâng ñoà. Khi phaûi ñoái dieän vôùi nhöõng giaù trò vaø nhöõng caùm doã traàn theá, ñöùc Tin cuûa ngöôøi Kitoâ höõu bò caät vaán vaø moät soá Kitoâ höõu laïi khao khaùt tìm hieåu saâu xa hôn nieàm Tin cuûa mình. Ñöùc Tin trôû thaønh moät nhu caàu thaät cuûa cuoäc soáng vaø chính nhu caàu aáy laïi goùp phaàn canh taân phuïng vuï, canh taân caùch giaûi thích Kinh Thaùnh...

Khi ñôøi soáng ñaïo chæ laø neáp sinh hoaït thì ñôøi soáng phuïng vuï chæ coøn laø moät vieäc phaûi laøm ñeå giöõ ñaïo; noã löïc cuûa phuïng vuï chæ laø laøm sao cho ngöôøi tín höõu tham döï caùch sinh ñoäng vaø soát saéng luùc cöû haønh nghi thöùc maø thoâi… Ngöôïc laïi, khi ñöùc Tin trôû thaønh moät nhu caàu naâng ñôõ cuoäc soáng, phuïng vuï môùi trôû neân nguoàn maïch vaø laø nôi ngöôøi giaùo daân tìm ñeán ñeå kín muùc chaát lieäu caàn thieát cho cuoäc soáng cuûa mình.

1.3 Tìm nguyeân nhaân raïn nöùt trong Giaùo Hoäi Vieät Nam

Hình nhö ñôøi soáng Kitoâ giaùo ôû Vieät Nam, ñöôïc truyeàn baù töø Taây phöông vaøo theá kyû XVI, vaãn coøn giöõ nguyeân baàu khí cuûa thôøi Trung Coå Taây phöông. Trong moät thôøi gian daøi, ngöôøi Kitoâ höõu Vieät Nam thöôøng tuï taäp laïi thaønh xöù ñaïo, xoùm ñaïo vaø ñôøi soáng coù phaàn ñoùng kín trong nhöõng sinh hoaït cuûa laøng xoùm.... Moïi sinh hoaït, ñaïo vaø ñôøi, thöôøng ñöôïc toå chöùc moät caùch kyõ löôõng vaø bao truøm heát ñôøi soáng. Ñôøi soáng ñöùc Tin cuûa moãi ngöôøi, do ñoù, vaãn coøn ñöôïc thaùp nhaäp vaøo sinh hoaït ñaïo ñöùc trong giaùo xöù vaø vaãn "chaïy" trong quó ñaïo cuûa nhöõng toå chöùc toân giaùo.

Theá nhöng ngaøy nay, ñaëc bieät trong thôøi kinh teá thò tröôøng, ngöôøi Kitoâ höõu khoâng coøn ñoùng kín sinh hoaït cuûa mình trong caùc xoùm, xöù ñaïo. Khoâng gian sinh hoaït haèng ngaøy môû roäng tôùi caùc sinh hoaït ñôøi, trong moät theá giôùi traàn tuïc; baàu khí "vaên hoaù" cuûa ngöôøi Kitoâ höõu khoâng coøn thuaàn khieát toân giaùo. Chính trong giai ñoaïn naøy, ta thaáy khuoân khoå ñôøi soáng ñaïo cuûa ngöôøi Kitoâ höõu Vieät Nam coù nhieàu daáu veát raïn nöùt, ñaëc bieät trong nhöõng xöù ñaïo voán coù truyeàn thoáng sinh hoaït toân giaùo saàm uaát. Moät soá Kitoâ höõu soáng xa aûnh höôûng cuûa sinh hoaït toân giaùo, caû veà khoâng gian laãn 'vaên hoaù", vaø caûm thaáy yù nghóa toân giaùo phai laït daàn. Moät soá ñoâng hôn vaãn tham döï caùc sinh hoaït toân giaùo nhöng chæ quan nieäm giöõ ñaïo laø giöõ sinh hoaït ñaïo nhö tröôùc ñaây; sinh hoaït ñaïo laø nhöõng nghóa vuï phaûi chu toaøn, nhöõng ñoøi buoäc theo thoùi quen laâu ñôøi cuûa truyeàn thoáng gia ñình, cuûa giaùo xöù. Do ñoù, khi ñôøi soáng xaõ hoäi coù nhieàu sinh hoaït khaùc caàn thieát vaø haáp daãn hôn, hoï baét ñaàu thaáy sinh hoaït toân giaùo laø moät ñieàu vöôùng víu, naëng neà vaø muoán töø boû. Cuõng coù moät soá ít Kitoâ höõu daàn daàn khaùm phaù ra nhu caàu ñöùc Tin trong ñôøi soáng cuûa mình, ñöùc Tin nhö laø döôõng chaát cho taâm hoàn vaø laø aùnh saùng soi chieáu cho nhöõng giaûi phaùp trong cuoäc soáng cuûa mình.

Tuy nhieân, neáu ñôøi soáng ñöùc Tin vaãn ñöôïc quan nieäm, chuû yeáu, chæ nhö laø nhöõng sinh hoaït toân giaùo, chieám moät khoaûng khoâng gian vaø thôøi gian nhaát ñònh, noù seõ ñöùng vaøo vò theá ñoái ñaàu vaø caïnh tranh vôùi caùc sinh hoaït khaùc, moät söï caïnh tranh "khoâng khoan nhöôïng".

Phaûi chaêng, vôùi neàn kinh teá thò tröôøng taïi Vieät Nam, Giaùo Hoäi Vieät Nam cuõng ñang phaûi ñaáu tranh vôùi moät traøo löu tuïc hoaù ? Lieäu chöøng sinh hoaït cuûa Giaùo Hoäi Vieät Nam vaãn coù theå tieáp tuïc cuoäc ñoái ñaàu trong theá maïnh vôùi caùc sinh hoaït vaø nhu caàu traàn theá ñang caøng ngaøy caøng gia taêng ?

Tröôùc nhöõng caâu hoûi aáy, chuùng ta phaûi töï hoûi xem "theá maïnh" cuûa Kitoâ giaùo naèm ôû ñaâu ? Kinh nghieäm veà vieäc khaùm phaù laïi ñôøi soáng ñöùc tin trong lòch söû Giaùo Hoäi coù theå höõu ích cho vieäc canh taân ñôøi soáng Kitoâ höõu taïi Vieät Nam hieän nay khoâng ?

2. Thöû nhaän ñònh veà hieän traïng Giaùo Hoäi Vieät Nam

2.1 Moät ñôøi soáng ñaïo döïa daãm vaøo neáp sinh hoaït

Nhieàu ngöôøi Kitoâ höõu vaø moät soá chöùc saéc ngoaïi quoác ñaõ töøng traàm troà veà neùt sinh hoaït saàm uaát cuûa Giaùo Hoäi Coâng giaùo Vieät Nam. Cho tôùi hieän nay, böôùc vaøo thieân nieân kyû thöù III, chuùng ta vaãn töông ñoái an taâm khi nhìn vaøo caùc nhaø thôø trong giôø leã, khi nhìn thaáy ñoâng ñaûo tín höõu, nhaát laø giôùi treû, trong caùc dòp tónh taâm; chuùng ta cuõng ngaïc nhieân khi thaáy vaãn coøn, vaø ra nhö caøng ngaøy caøng nhieàu hôn, nhöõng chuoãi ngöôøi xeáp haøng daøi chôø xöng toäi…

Tuy nhieân, trong loøng nhöõng toå chöùc vaø sinh hoaït aáy, ñôøi soáng ñöùc Tin coù tính chaát caù vò hình nhö laïi khaù yeáu keùm. Caùc nhaø thôø cuûa chuùng ta thöôøng ñoâng ngöôøi trong nhöõng giôø coù toå chöùc sinh hoaït phuïng vuï, nhöng laïi vaéng hoe khi khoâng coù toå chöùc naøo. Ta thaáy raát ít nhöõng ngöôøi ñeán vôùi Chuùa moät caùch hoaøn toaøn töï nguyeän vaø xuaát phaùt töø nhu caàu ñöùc Tin trong cuoäc ñôøi. Ngöôøi ta chæ ñeán vôùi Chuùa vì leà luaät, vì sinh hoaït hoaëc ñeå xin vaøi ôn cuï theå naøo ñoù.

Toå chöùc giaùo xöù cuûa chuùng ta coù nhöõng ban beä khaù vöõng chaéc, nhöng laïi khoâng theå hieän ñöôïc bao nhieâu caùch soáng thaám nhuaàn Tin Möøng. Nhieàu giaùo xöù, nhaát laø nhöõng giaùo xöù laâu naêm khoâng coù linh muïc, vaãn toå chöùc caùc sinh hoaït ñaïo saàm uaát : laøm hang ñaù, röôùc kieäu, taùng xaùc Chuùa, côø xí, chuoâng troáng, aùo xoáng, ngaém nguyeän. . . Theá nhöng, ngay trong chính nhöõng sinh hoaït ñaïo aáy, ngöôøi ta laïi coù theå ñaáu ñaù nhau saùt vaùn baèng nhöõng phöông thöùc khoâng coù moät chuùt men Tin Möøng naøo, ngay caû baèng nhöõng phöông thöùc xaõ hoäi ñen.

Nhieàu ngöôøi sinh hoaït laâu naêm trong hoäi ñoaøn, nhieàu em sinh hoaït moät thôøi gian daøi trong nhoùm giuùp leã, nhöng khi heát hoäi ñoaøn, rôøi boû nhoùm, thì taâm hoàn cuõng chaúng coøn moät chuùt gì laø giaù trò ñaïo. Nhieàu tröôøng hôïp caùc em laïi coøn hö hoûng theâm do “gaàn chuøa goïi buït baèng anh”, hoaëc do vieäc keát beø keát nhoùm khi sinh hoaït hoäi ñoaøn. Nguyeân do cuõng chæ vì sinh hoaït trôû thaønh “ñaïo”, thaønh nguyeân lyù; vaø heát sinh hoaït, thì ñaïo cuõng heát.

2.2 Moät ñôøi soáng ñaïo chæ qui chieáu vaøo luaät leä

Cung caùch soáng ñaïo cuûa phaàn lôùn Kitoâ höõu hieän nay laø coá gaéng chu toaøn caùc giôùi raên cuûa Chuùa. Ñôøi soáng ñöùc Tin ñöôïc qui ñònh baèng luaät leä, ñöôïc dieãn giaûi thaønh nhöõng haønh vi cuï theå : laøm daáu, ñoïc kinh, xöng toäi, sinh hoaït muøa Voïng, muøa Chay, kieâng thòt, aên chay…

Coù leõ nhieàu "chöùc saéc" trong Giaùo Hoäi vaãn ñaët ngöôøi tín höõu vaøo vò theá nhö nhöõng giaùo daân thôøi Trung Coå, nghóa laø coi hoï nhö nhöõng Kitoâ höõu ít hoïc vaø caàn nhöõng höôùng daãn tæ mæ, roõ raøng ñeå giöõ luaät baèng caùch chu toaøn nhöõng vieäc cuï theå. Ñieàu aáy ngaøy nay laïi coù nghóa laø duøng phöông thöùc cuûa treû con ñeå giaùo huaán nhöõng ngöôøi lôùn : kieâng thòt chöù khoâng phaûi laø töï nguyeän coù moät chuùt hy sinh; aên chay nghóa laø "moät böõa no hai böõa ñoùi" vaø coù theå "maát chay" neáu lôõ aên baát cöù ñieàu gì ngoaøi ba böõa chính, chöù khoâng phaûi laø moät haønh vi noùi leân loøng khao khaùt Chuùa; ñi leã Chuùa Nhaät theá naøo cho "thaønh söï" chöù khoâng phaûi kín muùc nguoàn maïch söùc soáng cho cuoäc soáng thöôøng ngaøy; laøm daáu tröôùc böõa aên thay vì moät taâm tình taï ôn….

Trong nhöõng neáp qui ñònh aáy, coù khaù nhieàu Kitoâ höõu hieän nay roõ raøng ñaõ khoâng soáng ñöôïc moät taâm thöùc cuûa ñöùc Tin chaân chính. Ngöôøi Kitoâ höõu coá gaéng giöõ luaät ñeå khoûi phaïm toäi chöù ít hieåu raèng giöõ luaät laø moät söï tín trung vôùi Chuùa; ngöôøi Kitoâ höõu ñi leã nhö moät traùch nhieäm phaûi chu toaøn chöù khoâng soáng tinh thaàn hieäp thoâng vôùi coäng ñoaøn ñeå taï ôn Chuùa; nhieàu baïn treû traùnh toäi vì sôï Chuùa phaït, neân khi lôõ phaïm moät toäi troïng [chaúng haïn boû leã Chuùa Nhaät] thì choïn laäp tröôøng "cuøi khoâng sôï lôû", “chôi luoân”. . . cho ñeán khi xöng toäi laïi. Nhieàu ngöôøi raát soát saéng trong vieäc nhaø ñaïo, nhöng khoâng soáng moät chuùt giaù trò loøng thöông yeâu vaø toân troïng nhöõng ngöôøi beù moïn, söï caûm thoâng, tha thöù, caùi nhìn cuûa ñöùc Tin sieâu nhieân… Do ñoù, chuùng ta thaáy nhieàu ngöôøi Kitoâ tính toaùn chi tieát ñeå khoûi vi phaïm luaät, nhöng khoâng heà thaáy loãi laàm cuûa mình trong nhöõng vieäc khoâng thaáy ghi roõ caùc caùc giôùi raên, chaúng haïn laøm cho nhöõng ngöôøi chung quanh phaûi khoå…

2.3 Ñaùnh giaù giaùo só vaø tu só qua sinh hoaït

Trong Giaùo Hoäi Vieät Nam, nhöõng toå chöùc vaø sinh hoaït ñaïo phaàn lôùn gaén lieàn vôùi moät "taàng lôùp", giaùo só vaø tu só. Trong taâm thöùc ngöôøi Kitoâ höõu Vieät Nam, coù theå noùi, söï hieän dieän cuûa taàng lôùp naøy chính laø "linh hoàn" cuûa Giaùo Hoäi.

Tuy nhieân, giaùo daân thöôøng caàn tôùi giaùo só vaø tu só nhö laø nhöõng ngöôøi ñaùp öùng caùc sinh hoaït chöù khoâng phaûi ñaùp öùng nhu caàu ñöùc Tin. Nhöõng ñòa phöông, nhöõng toå chöùc vaø sinh hoaït ñöôïc caùc giaùo só vaø tu só ñaûm nhaän thì sinh hoaït phaùt trieån. Uy tín vaø taàm quan troïng cuûa giaùo só vaø tu só roõ raøng cuõng ñöôïc ñaùnh giaù döïa theo tieâu chuaån naøy. Raát nhieàu baïn treû ñi tu vì thích nhöõng hoaït ñoäng cuûa giaùo só hoaëc tu só chöù khoâng phaûi vì neùt ñeïp cuûa ngöôøi rao giaûng Tin Möøng. Giaùo só vaø tu só ñöôïc coi nhö laø nhöõng ngöôøi coù ñòa vò trong toå chöùc Giaùo Hoäi, “coù vieäc laøm” trong “ban beä” toå chöùc sinh hoaït cuûa Giaùo Hoäi.

Nhieàu baïn treû ñi tu ñeå tìm moät vò theá trong toå chöùc vaø ñeå theå hieän mình trong nhöõng sinh hoaït cuûa Giaùo Hoäi. Linh muïc voán ñöôïc troïng duïng hôn caùc tu só, bôûi vì linh muïc coù vò theá quan troïng hôn trong caùc toå chöùc vaø sinh hoaït; tu só coù khaû naêng hoaït ñoäng coù veû nhö vaãn "hôïp thôøi" hôn nhöõng tu só soáng tinh thaàn Tin Möøng caùch aâm thaàm… Nhö theá chuùng ta cuõng hieåu taïi sao ngöôøi Vieät Nam thích ñi tu laøm linh muïc nhieàu hôn, thích caùc doøng hoaït ñoäng nhieàu hôn, vaø thöôøng ñaùnh giaù moät giaùo só hay tu só theo khaû naêng toå chöùc vaø sinh hoaït chöù khoâng phaûi trong yù nghóa ñôøi soáng ñöùc Tin vaø giaù trò Tin Möøng. Baïn treû coù theå quyù meán moät tu só coi coång thaät nhaân aùi, nhöng vaãn thích laøm linh muïc ñeå xuaát hieän tröôùc coäng ñoaøn.

2.4 Giaùo só vaø tu só khaúng ñònh mình trong sinh hoaït

Giôùi giaùo só vaø tu só Vieät Nam ñang coù raát nhieàu noã löïc ñeå canh taân sinh hoaït toân giaùo. Giaùo Hoäi Vieät Nam, noùi chung, vaãn coøn khaù nhieàu ôn goïi vaø vaãn coøn moät löïc löôïng giaùo só, tu só töông ñoái treû, naêng ñoäng, ñeå coù theå xoay sôû trong nhöõng sinh hoaït toân giaùo nhaèm thu huùt söï tham gia cuûa ngöôøi Kitoâ höõu. Quaû thaät, hieän nay, chính nhöõng noã löïc saùng taïo, ñoåi môùi hình thaùi sinh hoaït toân giaùo cho haáp daãn hôn, sinh ñoäng hôn, ñang laø söùc maïnh chính yeáu ñeå giöõ gìn neáp soáng ñaïo trong Giaùo Hoäi Vieät Nam.

Tuy nhieân, trong baàu khoâng khí chung cuûa moät thöù “ñaïo sinh hoaït”, phaàn lôùn giaùo só vaø tu só coù leõ cuõng khoâng thoaùt ñöôïc taâm thöùc chung. Khaû naêng khaúng ñònh mình trong sinh hoaït Giaùo Hoäi ñaõ trôû thaønh “giaù trò” lôùn trong loøng Giaùo Hoäi Vieät Nam vaø chính "giaù trò" aáy ñang taùc ñoäng saâu xa trong moïi laõnh vöïc, caû trong yù nghóa ôn goïi.

Do ñoù, taàng lôùp giaùo só vaø tu só nhaän thaáy traùch nhieäm chính yeáu cuûa mình laø ñaûm nhaän nhöõng toå chöùc vaø sinh hoaït trong Giaùo Hoäi; vaø ngaàm hieåu raèng ñieàu laøm neân “söùc soáng” cuûa Giaùo Hoäi Vieät Nam cuõng chính laø nhöõng sinh hoaït vaø toå chöùc saàm uaát… Nhieàu giaùo só vaø tu só baän taâm chuaån bò nhöõng "kyõ naêng" caàn thieát trong sinh hoaït cuûa Giaùo Hoäi nhieàu hôn laø baän taâm soáng giaù trò Tin Möøng. Nhieàu giaùo só vaø tu só noã löïc laøm cho toå chöùc phuïng vuï ñöôïc haáp daãn vaø loâi cuoán chöù khoâng maáy öu tö caàn laøm gì ñeå nuoâi döôõng ñöùc Tin chaân chính vaø thaät söï loan baùo Tin Möøng cöùu ñoä.

Chính vì theá, sinh hoaït vaø toå chöùc trong Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ñöôïc cuûng coá vöõng chaéc hôn moïi toân giaùo khaùc, nhöng phaåm chaát ñôøi soáng ñích thöïc cuûa ngöôøi Kitoâ höõu theå hieän trong cuoäc soáng haèng ngaøy coù leõ cuõng chaúng hôn ai.

Maët khaùc, chuùng ta thaáy khoâng hieám nhöõng tu só, giaùo só, trong vai troø, traùch nhieäm cuûa mình, ñaõ heát mình khuyeân nhuû, daïy doã ngöôøi giaùo daân nhöõng ñieàu hay leõ phaûi; nhöng khi loït ra khoûi vò theá vaø traùch nhieäm cuûa mình, trong moät hoaøn caûnh khaùc hoaëc soáng moät vò theá khaùc, thì laïi öùng xöû moät caùch khaù "töï nhieân" nhö baát cöù moät ngöôøi naøo khaùc, nhöõng caùch öùng xöû khoâng bieåu loä moät chuùt naøo tinh thaàn cuûa Tin Möøng. Cuõng nhö vôùi caùc ngöôøi sinh hoaït trong hoäi ñoaøn, moät tu só boû ôn goïi, thöôøng thöôøng, chaúng maáy choác cuõng trôû laïi moät con ngöôøi heát söùc bình thöôøng vaø taàm thöôøng nhö moïi ngöôøi khaùc.

2.5 Beänh saùo ngöõ

Quó ñaïo sinh hoaït coøn loâi keùo theo nhieàu caên beänh khaùc trong ñôøi soáng Giaùo Hoäi : beänh hình thöùc vaø nguy hieåm hôn laø “beänh saùo ngöõ”. Nhieàu linh muïc tu só phaûi coá gaéng trau doài kyõ naêng giaûng thuyeát, chuû yeáu, ñeå khaúng ñònh mình trong sinh hoaït. Kyõ naêng aáy dó nhieân laø caàn thieát; nhöng ta cuõng thaáy coù khaù nhieàu ñieàu ñöôïc noùi treân toaø giaûng chæ laø nhöõng saùo ngöõ, nhöõng ñieàu maø ngöôøi noùi ñaõ hoïc ñöôïc, ñaõ coá suy nghó ñeå coù caùi maø noùi, ñaõ trau chuoát ñeå theâm haáp daãn; nhöng töï thaâm taâm cuõng khoâng bieát raèng ngöôøi nghe coù theå soáng ñöôïc ñieàu aáy khoâng, hoaëc chính ngöôøi noùi cuõng chaúng bao giôø coá gaéng moät chuùt ñeå soáng ñieàu mình noùi…

Beänh saùo ngöõ laøm cho nhöõng ñieàu ñöôïc noùi trôû thaønh ngoân töø thuaàn tuùy hoaëc tö töôûng thuaàn tuùy. Nhöõng ñieàu aáy thöôøng cuõng ñöôïc giaùo daân ñoùn nhaän theo cung caùch “saùo”, giaûng vui hay giaûng buoàn, haáp daãn hay nhaøm chaùn. Khoâng coù moät thaùi ñoä töï chuû ñeå nhaän ñònh, khoâng coù thaùi ñoä chaân thaønh ñeå laéng nghe lôøi môøi goïi cuûa Tin Möøng cho chính mình, thì cuõng khoâng coù neùt “saùng taïo”, moät söï saùng taïo bình thöôøng, xuaát phaùt töø söï gaëp gôõ thöïc söï giöõa lôøi ngoû ñaëc thuø cuûa Chuùa vaø caù nhaân ñaëc thuø cuûa baûn thaân. Nhöõng lôøi noùi nhö theá khoâng coù ñöôïc caùi hoàn, bieåu loä trong moät loái nhìn rieâng, moät vaøi ngoân töø rieâng, moät khía caïnh caûm nhaän rieâng. Nhöõng ngoân töø aáy khoâng coù “caù tính” nhöng laø nhöõng saûn phaåm ñuùc khuoân, saûn phaåm nhaùi. Chính vì theá, nhöõng lôøi giaùo huaán cuõng khoâng ñeán ñöôïc vôùi taâm hoàn thính giaû, maø chæ loanh quanh trong moät loâ saùo ngöõ quen thuoäc vaø khoâng laøm chöùng ñöôïc moät söùc soáng cuûa Lôøi Chuùa. Chính “ñaïo sinh hoaït” laø moâi tröôøng nuoâi döôõng vaø cuûng coá thaùi ñoä saùo ngöõ. Do vaäy, ngöôøi ta coøn thaáy raát nhieàu nhöõng lôøi caùm ôn, nhöõng lôøi chaøo ñoùn, giôùi thieäu, nhöõng lôøi chia buoàn, chia vui trong dòp tang ma hieáu hyû ñaày nhöõng saùo ngöõ.

Maët khaùc, nhieàu giaùo huaán cuûa nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm trong Giaùo Hoäi ñöôïc suy dieãn töø neáp soáng cuûa mình chöù khoâng phaûi töø neàn taûng ñôøi soáng Kitoâ höõu ñích thöïc, bieán baøi giaûng thaønh nhöõng giaùo huaán luaân lyù vaø kyû luaät, döïa theo neáp soáng cuûa giôùi tu só vaø linh muïc. Nhieàu khi lôøi giaûng cuûa linh muïc coù khuynh höôùng loâi keùo ngöôøi giaùo daân ra khoûi cuoäc soáng thaät, ñeå ñöa giaùo daân vaøo theá giôùi cuûa nhöõng giaù trò “thieâng lieâng”[4] hoaëc ñöa vaøo khuoân khoå quaûn trò.      

2.6 Cung caùch ñoaøn luõ

Trong ñaïo sinh hoaït, ngöôøi ta thöôøng phaûi quan taâm ñeán söï traät töï, neà neáp, oån ñònh. Do ñoù, nhieàu muïc töû bieán chaát trôû thaønh nhöõng nhaø quaûn trò, nhöõng ngöôøi baän taâm tôùi neà neáp chung hôn laø löu taâm ñeå ñoaøn chieân coù theå soáng doài daøo. Neáu caàn, nhöõng nhaø quaûn trò coù theå thaúng tay gaït boû hoaëc ñaøn aùp nhöõng caù nhaân khoâng theo qui luaät chung, duø ñoù laø nhöõng hoaøn caûnh eùo le vaø ñaùng thöông[5].

Toå chöùc phuïng vuï phaûi traät töï, cöû ñieäu dieãn taû phaûi thoáng nhaát, moïi thaønh phaàn ñeàu phaûi giöõ ñuùng giôø, ngoài ñuùng choã… Khi nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm, linh muïc, oâng truøm, baø quaûn chæ quan taâm ñeán quaûn trò, thì nhöõng ngöôøi coù hoaøn caûnh rieâng, taâm söï rieâng, trôû thaønh nhöõng keû phaù ñaùm. Ñieàu aáy laøm cho ta lieân töôûng ñeán “lôøi deã gheùt” cuûa nhöõng ngöôøi theo Chuùa Gieâsu ñi leân Gieârusalem quaùt maéng anh muø ñaõ laøm oàn aøo, maát traät töï : “Nhöõng ngöôøi ñi ñaàu quaùt naït, baûo anh ta im ñi” [Lc 18,39]. Trong toå chöùc sinh hoaït, nhöõng con chieân “khoâng ngoan” chaúng tìm ñaâu ñöôïc nhöõng “lôøi deã thöông” : “Cöù yeân taâm, ñöùng daäy, Ngöôøi goïi anh ñaáy !” [Mc 10,49]. Vôùi cung caùch quaûn trò nhö theá, ngöôøi giaùo daân ít ñöôïc toân troïng vaø caûm thoâng trong hoaøn caûnh vaø taâm tö rieâng. Böôùc nhaø nhaø thôø, ngöôøi ta trôû thaønh nhöõng con ngöôøi hoaøn toaøn cuûa taäp theå vaø phaûi soáng theo qui luaät sinh hoaït cuûa taäp theå. Trong toå chöùc Giaùo Hoäi, ngöôøi giaùo daân khoâng ñöôïc môøi goïi ñeå soáng Ñöùc Tin tröôûng thaønh, coù nhöõng löïa choïn vaø theå hieän taám loøng vôùi Chuùa, maø phaûi theo nhöõng chæ daãn chi li cuûa haøng giaùo phaåm vaø giaùo só. Ñoù laø cung caùch ñoaøn luõ !

Cuõng theá, nhieàu nhaø Doøng taäp trung noã löïc vaøo ñôøi soáng kyû luaät hôn laø ñaøo taïo söï tröôûng thaønh. Böôùc vaøo tu, ngöôøi thænh sinh ñöôïc “trao” moät thôøi khoùa bieåu nhöõng sinh hoaït. Traùch nhieäm chính cuûa ngöôøi tu só laø baûo ñaûm ñaày ñuû caùc sinh hoaït vaø chu toaøn ñuùng ñaén caùc coâng taùc ñöôïc trao trong sinh hoaït chung cuûa coäng ñoaøn. Moãi laàn hoäi hoïp coäng ñoaøn, ngöôøi ta neâu leân nhöõng sai phaïm kyû luaät nhieàu hôn laø nhaéc nhôû neùt tích cöïc cuûa tinh thaàn tu trì. Noùi chung, nhöõng ngöôøi laõnh traùch nhieäm coäng ñoaøn thöôøng mong muoán neà neáp coäng ñoaøn cuûa mình oån ñònh, khoâng coù gì noåi coäm, khoâng coù gì truïc traëc. Thay vì söï ñoàng haønh, höôùng daãn töøng caù nhaân, ngöôøi coù traùch nhieäm laïi thöôøng ñaùnh giaù moät tu só döïa theo vieäc chu toaøn caùc “giôø sinh hoaït” … Nhöõng ñieàu naøy laïi cuõng goùp phaàn taïo neân moät cung caùch ñoaøn luõ trong giôùi tu só.

3. Nhìn laïi moät chuùt veà söù meänh cuûa Giaùo Hoäi [6]

Coù theå noùi haàu heát moïi ngöôøi thôøi Chuùa Gieâsu, töø nhöõng ngöôøi Do Thaùi, nhöõng ngöôøi ngheøo ñöôïc Chuùa cöùu chöõa vaø cho aên baùnh cho ñeán caùc moân ñeä cuûa Chuùa Gieâsu ñeàu töôûng raèng Ñaáng Meâ-si-a seõ thieát laäp Nöôùc Trôøi baèng caùch toå chöùc moät trieàu ñình, vôùi caùc chöùc töôùc vaø ñaïo quaân huøng maïnh ñeå chinh phuïc vaø thoáng trò muoân daân.

Theá nhöng Ñöùc Gieâsu laïi ñaõ ñi con ñöôøng cöùu ñoä theo Thaùnh yù Chuùa Cha. Ñoù laø con ñöôøng rao giaûng Nöôùc Trôøi vôùi nhöõng giaù trò môùi, nhöõng giaù trò coù khaû naêng ñoùn nhaän moïi ngöôøi, nhaát laø nhöõng ngöôøi beù moïn vaø bò loaïi tröø: khoù ngheøo, hieàn laønh, thöông xoùt, tha thöù, toân troïng nhöõng ngöôøi beù moïn, tin töôûng vaø gaén boù vôùi Chuùa trong nieàm Tin [xc. Mt 5-7 vaø //] . . . Roài Ngaøi ñaõ hy sinh maïng soáng cuûa mình ñeå laøm baûo chöùng cho nhöõng haït men, haït maàm Nöôùc Trôøi aáy [xc. Lc 13, 18-21] ñöôïc chieán thaéng.

Giaùo Hoäi ñöôïc trieäu taäp, coù Chuùa Gieâsu Phuïc Sinh luoân ôû cuøng [xc. Mt 28,20] vaø nhôø quyeàn naêng Thaùnh Thaàn cuûa Ngaøi [xc. Lc 24, 49] ñeå ñaûm nhaän traùch nhieäm gieo vaõi men Tin Möøng khaép theá gian.

Do ñoù, bieán coá Ñaáng Meâ-si-a ñeán ñöôïc keùo daøi thaønh quaõng thôøi gian giöõa hai laàn Chuùa ñeán, ñoù laø thôøi gian Caùnh chung vaø laø thôøi gian cuûa Giaùo Hoäi. Taát caû yù nghóa, taát caû lyù do hieän höõu cuûa Giaùo Hoäi laø, soáng giöõa hai laàn Chuùa ñeán, noã löïc loan baùo Tin Möøng, laøm cho Nöôùc Trôøi ñöôïc roäng môû vaø thaám nhaäp vaøo traàn gian. Giaùo Hoäi ñöôïc trieäu taäp vaø toå chöùc höõu hình khoâng phaûi laø ñeå töï cuûng coá vaø trôû neân huøng maïnh, nhöng laø ñeå trôû neân “bí tích Nöôùc Trôøi” ôû traàn gian [xc. GH 1], ñeå gieo vaõi haït gioáng Tin Möøng vaø laøm cho chính traàn gian naøy trôøi thaønh Nöôùc Trôøi mai sau.

“Taát caû chuùng ta ñöôïc môøi goïi gia nhaäp Giaùo Hoäi trong Chuùa Kitoâ, vaø nhôø aân suûng Thieân Chuùa, chuùng ta neân thaùnh trong Giaùo Hoäi. Vaø Giaùo Hoäi chæ keát thuùc trong vinh quang treân trôøi, khi thôøi caûi taïo moïi söï ñeán [xc. Cv 3,21] vaø khi toaøn theå vuõ truï cuøng vôùi loaøi ngöôøi ñöôïc thieát laäp toaøn veïn trong Chuùa Kitoâ, vì vuõ truï lieân keát maät thieát vôùi con ngöôøi vaø nhôø con ngöôøi ñaït ñöôïc cuøng ñích cuûa mình [xc. Ep 1,10; Cl 1,20; 2Pr 3,10-13]”. [GH 48 a]

Keát

Lieäu Giaùo Hoäi Coâng Giaùo coù nguy cô khoâng coøn laø moät coäng ñoaøn nhöõng ngöôøi tin, nhöng bieán thaønh moät toå chöùc ?

Dó nhieân, phaûi nhaéc laïi moät laàn nöõa, khoâng ai chuû tröông moät Giaùo Hoäi khoâng coù moät toå chöùc hay sinh hoaït; vaø cuõng khoâng ai daùm phuû nhaän giaù trò cuûa nhöõng toå chöùc vaø sinh hoaït aáy trong Giaùo Hoäi. Kitoâ giaùo hoaøn toaøn khoâng phaûi laø moät thöù ñaïo taïi taâm, nhöng laø moät söï lieân keát, hieäp thoâng, gaén boù cuï theå vôùi Ñöùc Gieâsu qua anh chò em cuûa mình vaø qua Giaùo Hoäi höõu hình. Qua nhöõng toå chöùc vaø sinh hoaït trong Giaùo Hoäi, ngöôøi Kitoâ soáng moái hieäp thoâng vôùi Ñöùc Gieâsu; ñoàng thôøi, qua nhöõng toå chöùc vaø sinh hoaït cuûa mình, Giaùo Hoäi coù theå tìm thaáy moät phöông caùch toát ñeå giaùo duïc ñöùc Tin cho ngöôøi Kitoâ höõu.

Tuy nhieân, coù leõ chính qui luaät quaûn trò ñaõ aûnh höôûng treân Giaùo Hoäi quaù nhieàu. Moät caùch naøo ñoù, coù leõ Giaùo Hoäi, ñaëc bieät Giaùo Hoäi Vieät Nam, ñaõ ñi vaøo veát xe cuûa nhöõng ngöôøi Do Thaùi thôøi Chuùa Gieâsu, vaø cuõng laø aûo töôûng cuûa caùc toâng ñoà khi theo Chuùa Gieâsu : aûo töôûng moät Nöôùc Thieân Chuùa hieån hieän vaø thoáng trò trong theá giôùi traàn gian naøy.

Nöôùc Chuùa trong giai ñoaïn hieän nay laïi chính laø haït caûi caàn phaûi ñöôïc vun troàng, laø naém men caàn thôøi gian ñeå daäy men cho caû thuùng boät… Giaùo Hoäi trôû neân nhö muoái, nhö aùnh saùng, tröôùc tieân, khoâng phaûi do nhöõng toå chöùc vaø sinh hoaït saàm uaát, nhöng nhö nhöõng thöïc taïi cuûa Nöôùc Chuùa, nhöõng giaù trò cuûa Tin Möøng, ñang gieo nieàm hy voïng veà moät theá giôùi ñaïi ñoàng, theá giôùi yeâu thöông, theá giôùi haïnh phuùc troïn veïn.

***

Giaác mô veà ngoâi nhaø thôø laøng toâi :

Ngoâi nhaø thôø laøng toâi coù moät phoøng daønh rieâng ñeå caát giöõ Mình Thaùnh Chuùa; caên phoøng nhoû beân caïnh gian chính cuûa nhaø thôø, caên phoøng kín ñaùo, aám cuùng vaø gaàn guõi ñeå ngöôøi tín höõu coù theå caàu nguyeän vôùi Chuùa Gieâsu Thaùnh Theå moät caùch thaân tình. Loøng nhaø thôø ñöôïc thieát keá nhö moät söï qui tuï, baøn thôø ôû trung taâm, moïi ngöôøi ngoài voøng troøn xung quanh baøn thôø.

 Tröôùc giôø thaùnh leã, vò linh muïc maëc aùo leã ngoài saün nôi gheá chuû toïa coäng ñoaøn. Tín höõu vaøo nhaø thôø, chaøo linh muïc vaø chaøo hoûi nhau. Linh muïc coù theå giôùi thieäu moät ai ñoù vôùi coäng ñoaøn; oâng truøm phaân chia coâng taùc trong thaùnh leã; vò ca tröôûng taäp haùt moät chuùt cho coäng ñoaøn. . . Taát caû dieãn ra trong baàu khoâng khí thaân aùi, vui töôi, nheï nhaøng, khoâng caàn phaûi trang nghieâm vaø nghi thöùc; caùc tín höõu coù theå gaëp gôõ, bieát nhau vaø hieäp thoâng vôùi nhau nhieàu hôn qua vaøi caâu chaøo hoûi.

Tröôùc giôø leã, moãi ngöôøi coù theå töï nhieân noùi leân yù nguyeän cuûa mình, hoaëc vieát yù nguyeän vaøo moät maûnh giaáy nhoû, ñaët treân baøn thôø ñeå linh muïc ñoïc cho moïi ngöôøi cuøng hieäp thoâng.  Sau  baøi giaûng cuûa linh muïc cuõng nhö sau khi röôùc leã, coäng ñoaøn daønh moät vaøi phuùt thinh laëng, nhö höôùng daãn cuûa Qui cheá Thaùnh Leã, ñeå moãi ngöôøi coù theå nghe Lôøi Chuùa vaø ñoùn nhaän Chuùa Gieâsu Thaùnh Theå “ñeán” vôùi hoaøn caûnh thaät cuûa coäng ñoaøn, ñeán vôùi töøng caù nhaân cuõng nhö töøng hoaøn caûnh rieâng cuûa moãi ngöôøi tín höõu. Khi chuùc bình an, moïi ngöôøi coù theå di chuyeån, gaëp gôõ, noùi lôøi chuùc toát ñeïp cuûa mình vôùi ngöôøi beân caïnh, nhaát laø vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ toû baøy cuøng coäng ñoaøn vaán ñeà cuûa mình trong yù nguyeän cuûa Thaùnh leã. Khi röôùc leã, moïi ngöôøi “töï do” xuùm xít quanh baøn thôø nhö baøn tieäc cuûa coäng ñoaøn, laõnh nhaän Mình Thaùnh Chuùa töø tay linh muïc; khoâng caàn xeáp haøng, maø cuõng chaúng phaûi ñöôïc “phaùt chaån”.

Ñoù laø giaác mô veà ngoâi nhaø thôø vaø sinh hoaït phöôïng töï ôû laøng toâi; ngoâi nhaø thôø vaø sinh hoaït phöôïng töï vöôït qua tính nghi thöùc cöùng ñoïng voán khoù ñuïng chaïm ñöôïc ñeán cuoäc soáng thaät; vöôït qua tinh thaàn quaûn trò ñoaøn luõ voán khoâng ñeå cho caù nhaân soáng thanh thaûn boäc loä baûn thaân cuûa mình; vöôït qua thaùi ñoä khuùm nuùm vaø sôï seät tröôùc maët Chuùa nhö moät oâng vua uy nghi.

Hoï baûo ngöôøi phuï nöõ : “Khoâng coøn phaûi vì lôøi chò keå maø chuùng toâi tin. Quaû thaät, chính chuùng toâi ñaõ nghe vaø bieát raèng Ngöôøi thaät laø Ñaáng cöùu ñoä traàn gian” [Ga 4,42].

Kitoâ höõu : “Con töøng sung söôùng ñöôïc bieát Chuùa qua moät trung gian : qua Thaùnh Kinh vaø caùc thaùnh; qua caùc ñöùc giaùo hoaøng vaø caùc vò truyeàn giaûng. Öôùc gì con coù theå noùi vôùi taát caû hoï : ‘Toâi tin khoâng phaûi vì nhöõng gì quí vò ñaõ noùi : chính ñích thaân toâi ñaây ñaõ nghe ñöôïc tieáng Ngaøi”

Anthony de Mello, Nhö Tieáng Chim Hoùt, trang 163

“Ñaïo” Hieáu Kính

1. Thaùi ñoä kính sôï ñoái vôùi Thieân Chuùa

1.1 Thaùi ñoä töï nhieân

Ñoái vôùi ngöôøi Kitoâ höõu, cuõng nhö trong moïi toân giaùo khaùc, moái töông quan vôùi Thöôïng Ñeá, laø Ñaáng cao caû, Ñaáng laøm chuû teå muoân loaøi…, luoân ñöôïc dieãn taû vôùi taâm tình kính sôï hoaëc hieáu kính[7]. Ngay ñoái vôùi cha meï, vôùi caùc vò anh huøng, caùc aân nhaân, thaùi ñoä hieáu kính cuõng ñaõ laø ñieàu ñöông nhieân phaûi coù. Do vaäy, hieáu kính thöôøng ñöôïc coi nhö laø taâm tình "töï nhieân", bình thöôøng, quen thuoäc vaø coù theå ñöôïc coi nhö thaùi ñoä taát yeáu trong toân giaùo.

Trong truyeàn thoáng Do Thaùi-Kitoâ giaùo, ñaëc bieät trong Cöïu Öôùc, chuùng ta coù theå thaáy trong töøng chöông, töøng saùch nhöõng dieãn taû veà thaùi ñoä toân kính cuûa Daân Chuùa ñoái vôùi Thieân Chuùa nhö Ñaáng Thaùnh cao caû…

* "Ngöôøi phaùn : Chôù laïi gaàn ! Côûi deùp ôû chaân ra, vì nôi ngöôi ñang ñöùng laø ñaát thaùnh" [Xh 3,5]         

* "Ngöôøi phaùn : Ngöôi khoâng theå xem thaáy toân nhan Ta, vì con ngöôøi khoâng theå thaáy Ta maø vaãn coøn soáng"; vaø Moâ-seâ, toâi trung cuûa Chuùa, cuõng chæ ñöôïc thaáy löng cuûa Thieân Chuùa maø thoâi [Xh 33,20; xc. 33,18-23]

* "Naøy Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa chuùng toâi ñaõ cho thaáy Ngöôøi vinh quang vaø vó ñaïi, vaø chuùng toâi ñaõ nghe tieáng cuûa Ngöôøi töø trong ñaùm löûa. Hoâm nay chuùng toâi ñaõ thaáy raèng Thieân Chuùa phaùn vôùi con ngöôøi vaø con ngöôøi vaãn soáng. Baây giôø taïi sao chuùng toâi phaûi cheát ? Vì ngoïn löûa lôùn naøy coù theå thieâu ruïi chuùng toâi. Chuùng toâi maø cöù tieáp tuïc nghe tieáng cuûa Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa chuùng toâi, thì chuùng toâi cheát maát. Thaät vaäy, coù ngöôøi phaøm naøo ñaõ ñöôïc nghe tieáng cuûa Thieân Chuùa haèng soáng phaùn töø trong ñaùm löûa, nhö chuùng toâi ñaõ ñöôïc nghe, maø vaãn coøn soáng ?" [Ñnl 5, 24-26]

* Ngay maët cuûa Moâ-seâ, keû ñöôïc tieáp xuùc vôùi Thieân Chuùa, cuõng khieán daân chuùng khoâng daùm nhìn, vaø oâng phaûi mang taám khaên che maët khi tieáp xuùc vôùi daân [Xc. Xh 34,29-35].

* Ñaëc bieät laø kinh nghieäm cuûa Isaia veà moät Thieân Chuùa laø Ñaáng Ba Laàn Thaùnh [Xc. Is 6, 1-5]

* Trong Taân Öôùc, chuùng ta cuõng coù theå tìm thaáy moät vaøi nôi dieãn taû thaùi ñoä hieáu kính ñoái vôùi Ñöùc Gieâsu, chaúng haïn :

  - "Thaáy vaäy, oâng Simon-Pheâroâ saáp maët döôùi chaân Ñöùc Gieâsu vaø noùi : "Laïy Chuùa, xin traùnh xa con, vì con laø keû toäi loãi !" [Lc 8,8].

 - "Ngöôøi moân ñeä ñöôïc Chuùa Gieâsu thöông meán noùi vôùi oâng Pheâ-roâ "Chuùa ñoù!". Vöøa nghe noùi "Chuùa ñoù !", oâng Si-mon Pheâ-roâ voäi khoaùc aùo vaøo, vì ñang ôû traàn, roài nhaåy xuoáng bieån" [Ga 20,7].

1.2 Giôùi haïn

Tuy nhieân, ngay trong möùc ñoä con ngöôøi vôùi nhau, ngöôøi ta ñaõ coù theå thaáy thaùi ñoä hieáu kính thöôøng trôû thaønh "kính nhi vieãn chi". Caøng kính sôï Thieân Chuùa, con ngöôøi caøng xa Chuùa; caøng ñoái dieän vôùi uy linh cuûa Chuùa, con ngöôøi caøng khuùm nuùm vaø ngaïi ngaàn. Thaùi ñoä nhö theá laø ñieàu raát bình thöôøng trong Cöïu Öôùc, chaúng haïn :

"Hoï noùi vôùi oâng Moâ-seâ : xin chính oâng noùi vôùi chuùng toâi, chuùng toâi môùi daùm nghe; nhöng xin Thieân Chuùa ñöøng noùi vôùi chuùng toâi, keûo chuùng toâi cheát maát !" [Xh 21,19]

Vaø ngay trong Taân Öôùc ta cuõng thaáy coù tröôøng hôïp daân chuùng kính sôï quyeàn naêng cuûa Ñöùc Gieâsu vaø xin Ngaøi rôøi xa hoï :

"Baáy giôø, caû thaønh ra ñoùn ñöùc Gieâsu, vaø khi gaëp Ngöôøi, hoï xin Ngöôøi rôøi khoûi vuøng ñaát cuûa hoï". [Mt 8,34]

Moät vaøi trích daãn nhö treân, ít ra, cuõng cho chuùng ta thoaùng thaáy moät vaán ñeà, neáu khoâng phaûi laø moät thaùch ñoá hay moät nguy cô ngay trong chính thaùi ñoä hieáu kính "töï nhieân" cuûa con ngöôøi ñoái vôùi Thieân Chuùa. Lieäu chöøng moät thaùi ñoä “töï nhieân” nhö theá coù theå hoaøn toaøn thích hôïp vôùi taâm tình Kitoâ giaùo khoâng ? Lieäu chöøng nhieäm cuïc cöùu ñoä “khaùc thöôøng” vaø sieâu nhieân cuûa Thieân Chuùa coù bao haøm moät taâm tình vöôït treân hoaëc laøm troïn veïn hôn taâm tình hieáu kính bình thöôøng cuûa con ngöôøi tröôùc Thieân Chuùa khoâng ?

2. Nhieäm cuïc cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa

2.1 Cung caùch soáng cuûa Ñöùc Gieâsu Kitoâ

Trong Ñöùc Kitoâ, Thieân Chuùa ñaõ theå hieän moät cung caùch khaùc haún vôùi Cöïu Öôùc. Ñöùc Gieâsu Kitoâ soáng nhö moät ngöôøi bình thöôøng giöõa baø con laùng gieàng taïi Na-gia-reùt. Trong söù vuï coâng khai, Ngaøi keâu goïi nhöõng ngöôøi bình thöôøng laøm moân ñeä, Ngaøi caûm thoâng vôùi nhöõng ngöôøi toäi loãi, Ngaøi ñuïng chaïm tôùi nhöõng ngöôøi oâ ueá, Ngaøi noùi chuyeän vôùi phuï nöõ, Ngaøi aên uoáng vôùi nhöõng ngöôøi thu thueá, Ngaøi ñeå cho ngöôøi ñaøn baø toäi loãi ñuïng chaïm tôùi, Ngaøi ôû troï trong nhaø ngöôøi thu thueá …

Toaøn boä ñôøi soáng cuûa Ñöùc Gieâsu laø moät cuoäc ñôøi cuûa moät ngöôøi bình thöôøng, ôû giöõa nhöõng ngöôøi taàm thöôøng, vaø ñuïng chaïm ñöôïc nhöõng khoå ñau thöôøng tình cuûa kieáp ngöôøi.

Hôn nöõa, cung caùch aáy khoâng phaûi chæ laø loøng thöông haïi, maø coøn laø moät söï xaùc nhaän vaø loøng traân troïng phaåm giaù cao quí cuûa nhöõng ngöôøi beù moïn bình thöôøng aáy:

"Anh em haõy coi chöøng, chôù khinh moät ai trong nhöng keû beù moïn naøy; quaû thaät, thaày noùi cho anh em bieát : caùc thieân thaàn cuûa hoï ôû treân trôøi khoâng ngöøng chieâm ngöôõng nhan Cha Thaày, Ñaáng ngöï treân trôøi" [Mt 18, 10; Xc. Mc 9, 37; Mt 25,31-46]

Tuy nhieân, thôøi Chuùa Gieâsu, nhieàu ngöôøi khoâng muoán ñoùn nhaän moät Ñaáng Meâ-si-a vôùi tính caùch bình thöôøng, maø hoï cho laø taàm thöôøng : daân chuùng taïi Na-gia-reùt khoâng chaáp nhaän moät Ñaáng Meâ-si-a coù sinh hoaït bình thöôøng ôû giöõa hoï; Gioan Taåy Giaû soát ruoät vì chöa thaáy Ñöùc Gieâsu laøm nhöõng chuyeän kinh thieân ñoäng ñòa nhö oâng loan baùo; nhöõng ngöôøi Bieät phaùi phaûn ñoái thaùi ñoä Ñöùc Gieâsu aên uoáng vôùi ngöôøi toäi loãi, ñeå cho ngöôøi ñaøn baø toäi loãi ñuïng vaøo ngöôøi mình; caùc moân ñeä ngaïc nhieân vì Chuùa Gieâsu noùi chuyeän vôùi ngöôøi phuï nöõ Sa-ma-ri, caùc oâng ñuoåi nhöõng ñöùa treû ñeán vôùi Chuùa Gieâsu… Phaûi chaêng ñoù cuõng laø vì quan nieäm cho raèng Thieân Chuùa vaø nhöõng ngöôøi thuoäc veà Thieân Chuùa thì phaûi cao xa ?

Ngöôïc laïi, moät caùch naøo ñoù, chuùng ta coù theå noùi raèng, töø cung caùch soáng “leâ la” vôùi nhöõng ngöôøi ngheøo, cuõng nhö vieäc xaùc nhaän phaåm giaù cuûa nhöõng ngöôøi beù moïn, Chuùa Gieâsu hieåu ra con ñöôøng cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa Cha. Töø giöõa cuoäc soáng vôùi nhöõng ngöôøi bình thöôøng aáy, Chuùa Gieâsu môùi baät leân ñöôïc tieáng reo möøng khi nhaän ra raèng “taám loøng” cuûa Chuùa Cha, ngöôøi Cha muoán tìm phöông caùch cöùu ñoä cho moïi ñöùa con cuûa mình, ñaëc bieät laø nhöõng ñöùa con beù moïn vaø gaùnh naëng :

"Ngay giôø aáy, ñöôïc Thaùnh Thaàn taùc ñoäng, Ñöùc Gieâsu hôùn hôû vui möøng vaø noùi : "Laïy Cha laø Chuùa Teå trôøi ñaát, con xin ngôïi khen Cha, vì Cha ñaõ giaáu kín khoâng cho baäc khoân ngoan thoâng thaùi bieát nhöng ñieàu naøy, nhöng laïi maëc khaûi cho nhöõng ngöôøi beù moïn. Vaâng, laïy Cha, vì ñoù laø ñieàu ñeïp yù Cha" [Xc. Lc 10,21-22].

2.2 Tin Möøng cuûa Ñöùc Gieâsu Kitoâ

Thôøi Chuùa Gieâsu, coù moät soá ñoâng nhöõng ngöôøi Do thaùi bò loaïi boû, bò gaït ra ngoaøi leà xaõ hoäi daân söï vaø toân giaùo, moät thöù toân giaùo theo tieâu chuaån cuûa ngöôøi Bieät phaùi [giöõ leà luaät tæ mæ] hoaëc theo tieâu chuaån cuûa ngöôøi Sa-du-ceâ-oâ [ngheøo heøn laø do toäi loãi]. Hoï laàm than trong cuoäc soáng traàn theá, ñoàng thôøi laïi thaát voïng veà ôn cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa. Hoï caûm thaáy bò troùi buoäc trong moät hoaøn caûnh bi ñaùt, moät voøng luaån quaån maø khoâng theå naøo thoaùt ra ñöôïc.

Chuùa Gieâsu choïn löïa ñöôøng loái cöùu ñoä coù khaû naêng môøi goïi nhöõng ngöôøi ôû cuøng ñaùy xaõ hoäi, nhöõng ngöôøi khoâng coù theå hoaøn thaønh vaän maïng cuoäc ñôøi baèng khaû naêng cuûa mình. Ta coù theå thaáy roõ raøng Tin Möøng cöùu ñoä cuûa Chuùa Gieâsu khoâng phaûi laø con ñöôøng daønh rieâng cho nhöõng ngöôøi öu tuyeån, nhöng laø con ñöôøng öu aùi daønh cho nhöõng ngöôøi ngheøo. Ngaøi xaùc nhaän söù meänh ñoù töø Thaàn Khí Thieân Chuùa :

“Thaàn Khí Chuùa ngöï treân toâi,

vì Chuùa ñaõ xöùc daàu taán phong toâi,

ñeå toâi loan baùo Tin Möøng cho keû ngheøo heøn.

Ngöôøi sai toâi ñi coâng boá

Cho keû bò giam caàm bieát hoï ñöôïc tha,

Cho ngöôøi muø bieát hoï ñöôïc saùng maét,

Traû laïi töï do cho ngöôøi bò aùp böùc,

Coâng boá moät naêm hoàng aân cuûa Chuùa”

[Lc 4,18-19]

Vaø Ngaøi ñaõ khaúng ñònh choïn löïa cuûa Ngaøi moät caùch heát söùc roõ raøng :

"... ngöôøi khoeû maïnh khoâng caàn ñeán thaày thuoác, ngöôøi ñau oám môùi caàn. Haõy veà hoïc cho bieát yù nghóa caâu naøy : Ta muoán loøng nhaân chöù ñaâu caàn leã teá. Vì toâi khoâng ñeán ñeå keâu goïi ngöôøi coâng chính, maø ñeå keâu goïi ngöôøi toäi loãi"" [Mt 9,12-13; Xc. Lc 4, 18].

Vôùi söù meänh vaø choïn löïa aáy, ñöùc Gieâsu trôû neân muïc töû ñi tìm con chieân laïc vaø tìm ñöïôc roài thì vaùc leân vai [xc. Lc 15,4-7]; Ngaøi tìm toøi ngöôøi toäi loãi nhö ngöôøi baø ñau loøng vì bò maát ñoàng baïc [xc. Lc 15,8-10]; Ngaøi nhö ngöôøi cha ngoùng chôø ñöùa con trôû veà [xc. Lc 15,11-32]…

Trong khi nhöõng ngöôøi bieät phaùi laø nhöõng ngöôøi luoân baûo veä vinh quang Thieân Chuùa, thì chính Chuùa Gieâsu laïi luoân ñöùng veà phe con ngöôøi, nhöõng ngöôøi ngheøo heøn, beù moïn. Noãi baän taâm cuûa Ngaøi khoâng phaûi laø “baûo veä” Thieân Chuùa nhöng laø laøm sao ñeå nhöõng ngöôøi beù moïn ñöôïc soáng doài daøo. Do ñoù, sau bao cuoäc tranh luaän, ñeå traû lôøi cho thaéc maéc aùm aûnh maõi cuûa ngöôøi Do Thaùi : “OÂng coøn ñeå loøng trí chuùng toâi phaûi thaéc maéc cho ñeán bao giôø?” [Ga 10,24], luaän cöù cuoái cuøng cuûa Ñöùc Gieâsu cuõng chæ laø :

“Chieân cuûa toâi thì nghe tieáng toâi : toâi bieát chuùng vaø chuùng theo toâi. Toâi ban cho chuùng söï soáng ñôøi ñôøi…” [Ga 10, 27-28]. 

Ta coù theå thaáy roõ Tin Möøng cuûa Ñöùc Gieâsu laø Tin Möøng veà moät Thieân Chuùa töø bi thöông xoùt chöù khoâng phaûi laø moät Thieân Chuùa oai phong.

2.3 Nhieäm cuïc Cöùu ñoä trong ñöùc Gieâsu Kitoâ

Neáu Thieân Chuùa chæ muoán ban cho ta nhöõng ôn hueä thoâng thöôøng nhö söùc khoeû, may laønh, laøm aên phaùt taøi… chaéc chaén Ngaøi khoâng caàn cho Con cuûa Ngaøi xuoáng theá laøm ngöôøi. Nhöng Thieân Chuùa ban cho chuùng ta chính Con cuûa Ngaøi; yù nghóa ñích thöïc cuûa “moùn quaø” aáy khoâng theå bò giaûn löôïc vaøo moät hoàng aân vuïn vaët naøo, nhöng chæ coù theå laø chính Thieân Chuùa trôû neân ngöôøi Baïn, ngöôøi Anh, Ñaáng coù theå lieân ñôùi traùch nhieäm vaø chia seû moïi vui buoàn cuûa cuoäc soáng vôùi con ngöôøi.

Thieân Chuùa cuûa nhieäm cuïc Taân Öôùc ñaõ khôûi ñaàu giai ñoaïn môùi baèng vieäc toû mình ra laø moät haøi nhi beù boûng trong hang ñaù [xc. Lc 2,1-20]; Ngaøi ñi vaøo söù vuï coâng khai baèng ñöôøng loái hoaø mình vaøo ñaùm toäi nhaân trong gioøng soâng Gioâ-ñan [xc. Mt 3, 13-17]…; vaø cuoái cuøng, trong maàu nhieäm thaäp giaù, Ngaøi theå hieän troïn veïn söù meänh cöùu ñoä nhö moät haït luùa ñöôïc gieo vaøo loøng ñaát, chaáp nhaän thoái ñi ñeå troå sinh nhöõng boâng haït phong phuù cho con ngöôøi [xc. Ga 12, 24-25].

Nhieäm cuïc cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa laø con ñöôøng “haï giaùng” ñeå trôû neân taàm thöôøng, neân toäi luî, chöù khoâng phaûi con ñöôøng khaúng ñònh vò theá vinh quang :

“Ñaáng chaúng heà bieát toäi laø gì, thì Thieân Chuùa ñaõ bieán Ngöôøi thaønh hieän thaân cuûa toäi loãi vì chuùng ta, ñeå laøm cho chuùng ta neân coâng chính trong Ngöôøi” [2 Cr 5,21; xc.Gl 3,13; Cl 2,14].

Chính khi trôû neân taàm thöôøng vaø toäi luî, Thieân Chuùa coù theå gaëp gôõ vaø lieân ñôùi vôùi thaân phaän toäi luî cuûa con ngöôøi ñeå cöùu ñoä con ngöôøi :

“Bôûi theá, Ngöôøi ñaõ phaûi neân gioáng anh em mình veà moïi phöông dieän, ñeå trôû thaønh moät vò Thöôïng Teá nhaân töø vaø trung tín trong vieäc thôø phöôïng Thieân Chuùa, haàu ñeàn toäi cho daân. Vì baûn thaân Ngöôøi ñaõ traûi qua thöû thaùch vaø ñau khoå, neân Ngöôøi coù theå cöùu giuùp nhöõng ai bò thöû thaùch” [Dt 2, 17]

Ñoù chính caùch thöùc cöùu ñoä baèng söï lieân ñôùi traùch nhieäm vaø ñoàng haønh chöù khoâng phaûi baèng caùch “boá thí”, “phaùt chaån”. Caùch thöùc cöùu ñoä aáy lieân luïy saâu xa ñeán chính baûn thaân Ngaøi; Ngaøi trôû thaønh ngöôøi trong cuoäc, chöù khoâng phaûi chæ laø moät söï trôï giuùp nhö laø ban boá nhöõng cuûa “dö thöøa”. YÙ nghóa ñoù ñöôïc thaùnh Phaoloâ dieãn taû trong maàu nhieäm “töï huûy” cuûa Thieân Chuùa :

". . . nhöng ñaõ hoaøn toaøn truùt boû vinh quang, maëc laáy thaân noâ leä, trôû neân gioáng phaøm nhaân, soáng nhö ngöôøi traàn theá" [xc. Pl 2, 6-7 tt].

Nhö theá, taám loøng aâu yeám cuûa Thieân Chuùa ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ngheøo heøn khoâng phaûi chæ ñöôïc dieãn taû nhö moät chuùt uûi an, nhö chæ daïy moät con ñöôøng luaân lyù, nhöng coøn laø moät Ñaáng cuøng chung chia phieàn luî cuûa phaän ngöôøi. Chính caùch thöùc aáy môùi coù theå ñöa ôn cöùu ñoä ñeán taàm tay nhöõng ngöôøi ngheøo heøn, ñó ñieám, thu thueá, troäm cöôùp, toäi loãi. Ngaøi môøi goïi hoï tin vaøo Ngaøi, theá thoâi ! Tin ôû ñaây dó nhieân khoâng phaûi chæ laø moät söï chaáp nhaän cuûa lyù trí, nhöng laø gaén boù, ñi theo, lieân ñôùi, hay ñeå cho Thieân Chuùa toû baøy söùc maïnh giaûi thoaùt cuûa Ngaøi cho mình. Ngaøi muoán giô tay ñeå nhöõng ai tin töôûng nôi Ngaøi coù theå “moùc ngheùo”, “baét tay” vaø giao öôùc vôùi hoï trong moät giao öôùc ngoâi vò, taïo neân moät “coäng ñoàng ngoâi vò”.

Caùch thöùc aáy theå hieän nhieäm cuïc cöùu ñoä trong loøng toân troïng phaåm giaù cuûa phía ñoái taùc; Ngaøi khoâng cöùu ñoä con ngöôøi baèng caùch bieán con ngöôøi thaønh moät “luõ aên maøy”[8], nhöng môøi goïi con ngöôøi trôû neân nhöõng ngöôøi baïn vaø ngöôøi em cuûa Ngoâi Hai Thieân Chuùa.

Ñöùc Gieâsu muoán goïi caùc toâng ñoà laø baïn höõu, khoâng phaûi laø noâ leä [xc. Ga 15,15a]; nhôø ñoù, caùc toâng ñoà môùi ñöôïc thoâng chia nhöõng gì thaâm saâu nhaát trong gia ñình Ba Ngoâi : “taát caû nhöõng gì Thaày nghe ñöôïc nôi Cha cuûa Thaày, Thaày ñaõ cho anh em bieát" [Ga 15,15b]. Ñöùc Gieâsu trôû neân Baïn Ñoàng Haønh ñeå san seû vui buoàn.

Roài Ngaøi coøn trôû neân “Tröôûng Töû giöõa moät ñaøn em ñoâng ñuùc” [Rm 8,29]; Ngaøi laø “Anh Hai”, “Ñaïi ca” ñeå lieân ñôùi traùch nhieäm vôùi con ngöôøi, ñaëc bieät vôùi nhöõng ngöôøi beù moïn, treân böôùc ñöôøng ñôøi,

“Thaät vaäy, Ñaáng thaùnh hoaù laø Ñöùc Gieâsu, vaø nhöõng ai ñöôïc thaùnh hoaù ñeàu do chung moät nguoàn goác. Vì theá, Ngaøi ñaõ khoâng hoå theïn goïi hoï laø anh em. . . “ [Dt 2, 11]

Nhieäm cuïc aáy chaúng nhöõng giuùp con ngöôøi vöôït thaéng ñöôïc toäi loãi, hoaù giaûi ñöôïc söï huûy hoaïi cuûa tính ích kyû, haøn gaén nhöõng ñoå vôõ do söï ghen gheùt gaây ra, nhöng coøn laøm cho phaåm giaù con ngöôøi ñöôïc trôû neân thaønh toaøn. Chæ baèng caùch naâng cao phaåm giaù con ngöôøi nhö theá, ngöôøi moân ñeä Chuùa môùi coù theå xöùng ñaùng vôùi Thaàn Khí Nghóa Töû cuûa Ñöùc Gieâsu ñeå coù theå keâu leân moät caùch ñuùng nghóa vaø chaân thaät “Abba, Cha ôi !” [Rm 8, 14-15] :

“Quaû vaäy, phaøm ai ñöôïc Thaàn Khí Thieân Chuùa höôùng daãn, ñeàu laø con caùi Thieân Chuùa. Vì Thaàn Khí maø anh em ñaõ laõnh nhaän ñöôïc, ñaâu phaûi laø tinh thaàn noâ leä, khieán anh em phaûi sôï seät nhö xöa; nhöng laø Thaàn Khí laøm cho anh em neân nghóa töû, khieán chuùng ta ñöôïc keâu leân : “AÙp–ba ! Cha ôi !” [Rm 8, 14-15]

Thöïc söï, ñænh cao cuûa nhieäm cuïc cöùu ñoä khoâng phaûi chæ laø con ngöôøi ñöôïc roãi linh hoàn, theo nghóa ñöôïc leân thieân ñaøng ñeå sung söôùng moät caùch taàm thöôøng, nhöng laø ñöôïc gia nhaäp vaøo gia ñình Ba Ngoâi ñeå soáng cao caû trong haïnh phuùc cuûa tình thöông. Chính nhieäm cuïc töï huyû nhö theá môùi thöïc söï coâng boá tình thöông cuûa moät Thieân Chuùa cao caû.

***

Thieân Chuùa laø Ñaáng Thaùnh, vaø “thaùnh” coù nghóa laø taùch bieät, sieâu vieät. Nhöõng yù nghóa aáy môùi chæ dieãn taû moät nöûa Kitoâ giaùo. Trong Ñöùc Kitoâ, Thieân Chuùa coøn theå hieän söï thaùnh thieän cuûa Ngaøi baèng söï lieân luïy vôùi con ngöôøi, chia seû phaän ngöôøi vaø chòu cheát cho con ngöôøi. Chính qua quaù trình “töï huûy” aáy, Ñöùc Gieâsu laõnh nhaän danh hieäu “Ñöùc Gieâsu Kitoâ laø Chuùa” [xc. Pl 2, 1-11]. Ta coù theå thaáy neùt khaùc bieät noåi baät giöõa Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc : töø moät Thieân Chuùa oai phong, ñeán moät Thieân Chuùa thaân tình; töø moät Thieân Chuùa laø vua ñeán moät Thieân Chuùa laø Cha[9]. Neùt khaùc bieät aáy khoâng phaûi laø ñieàu tuøy phuï, nhöng laø bieåu hieän söï tieán trieån caên baûn cuûa nhieäm cuïc cöùu ñoä. Nhö theá, ta cuõng coù theå noùi raèng söï khaùc bieät cuûa taâm tình soáng ñaïo giöõa "kính sôï" vaø "thaân tình", coù leõ, cuõng khoâng phaûi laø ñieàu tuøy phuï nhöng phaûi laø söï thay ñoåi taâm tình caên baûn cuûa nhieäm cuïc cöùu ñoä töø Cöïu Öôùc sang Taân Öôùc.

3. Ñôøi soáng Kitoâ höõu

Ñöùc Gieâsu ñaõ soáng cung caùch “xueà xoaø” ñeå ñeán vôùi nhöõng ngöôøi taàm thöôøng, Ñöùc Gieâsu ñaõ muoán ñem Tin Möøng cho nhöõng ngöôøi bò loaïi tröø, vaø nhieäm cuïc cöùu ñoä trong Ñöùc Gieâsu laø con ñöôøng töï huyû ñeå neân Baïn vaø “Anh Hai” cuûa con ngöôøi. Taát caû nhöõng neùt cao quí aáy coù nguy cô bò che môø hay bò ñaùnh maát haún trong moät moät thöù ñaïo hieáu kính. Hình aûnh Ñöùc Gieâsu trong Giaùo Hoäi Coâng giaùo Vieät Nam khoâng coøn deã gaàn nöõa; ñaïo cuûa Chuùa hieän nay nhöõng ngöôøi ngheøo heøn khoâng deã gì soáng ñöôïc; vaø nhieäm cuïc cöùu ñoä cuûa ñöùc Gieâsu hieän nay khoâng coøn giuùp ngöôøi tín höõu tìm thaáy Ngöôøi Baïn vaø ngöôøi Anh nöõa. Coù moät thöù aùnh haøo quang giaû taïo che khuaát aùnh saùng chaân thaät cuûa nhieäm cuïc cöùu ñoä; coù nhieàu lôùp aùo trang troïng laøm cho baûn thaân ñöùc Gieâsu khoâng coøn boäc loä ñöôïc “neùt duyeân töôi” ñoái vôùi con ngöôøi ngaøy nay nöõa; neùt cao quí cuûa haït luùa daùm thoái ñi ñaõ bò söûa thaønh moät boâng hoa röïc rôõ !

Thaùi ñoä hieáu kính nhö theá theå hieän caû trong moái töông quan vôùi Thieân Chuùa, meï Maria vaø caùc thaùnh cuõng nhö trong toå chöùc Giaùo Hoäi.

3.1 Nguyeân lyù danh döï trong ñôøi soáng ñöùc Tin

Nguyeân lyù danh döï khoâng phaûi chæ laø chuyeän cuûa Giaùo Hoäi Vieät Nam, nhöng laø vaán ñeà muoân thuôû cuûa nhaân loaïi vaø laø nguyeân lyù aên reã saâu xa trong taâm thöùc Giaùo Hoäi. Theo nguyeân lyù naøy, taát caû giaù trò cuûa Thieân Chuùa ñöôïc giaûn löôïc vaøo neùt cao sang, uy quyeàn; ñoái dieän vôùi Thieân Chuùa, taát caû thaân phaän con ngöôøi chæ laø heøn moïn vaø coù nghóa vuï toân vinh neùt cao sang uy quyeàn cuûa Chuùa. Roài töø coâng thöùc danh döï aáy, ngöôøi ta aùp duïng vaøo moïi laõnh vöïc ñeå lyù giaûi yù nghóa : caùc maàu nhieäm, caùc nguyeân taéc tín lyù vaø luaân lyù, caùc ngoân töø phuïng vuï, con ñöôøng tu ñöùc …, vaø ñaëc bieät trong vaán ñeà toäi loãi. Chuùng ta coù theå choïn moät thí duï trong vaán ñeà cöùu ñoä hoïc[10].

Noùi chung, trong thieân nieân kyû thöù nhaát, caùi nhìn cöùu ñoä hoïc cuûa caùc giaùo phuï coù chieàu höôùng “haï giaùng”, nghóa laø Ñöùc Gieâsu hoùa thaân laøm ngöôøi, chia seû kieáp ngöôøi, chòu khoå luïy vaø chòu cheát vì con ngöôøi. Trong thieân nieân kyû thöù hai, vôùi nhöõng khuynh höôùng luaät phaùp thôøi ñaàu kinh vieän, caùi nhìn cöùu ñoä hoïc cuûa caùc nhaø thaàn hoïc coù khuynh höôùng “thöôïng thaêng”, nghóa laø Chuùa Gieâsu chòu cheát ñeå ñeàn buø toäi loãi xuùc phaïm ñeán uy danh cao caû cuûa Chuùa. Loái nhìn naøy theå hieän roõ neùt nôi quan nieäm cöùu chuoäc cuûa thaùnh An-sen-moâ. Loái caét nghóa theo nguyeân lyù danh döï aáy ñaõ bieán maàu nhieäm cöùu ñoä thaønh moät gaùnh naëng ñeø xuoáng löông taâm ngöôøi Kitoâ höõu suoát bao theá kyû. Ngaøy nay, caùc nhaø thaàn hoïc ñaõ thaáy coù nhieàu truïc traëc, caû veà phöông dieän Thaùnh Kinh laãn phöông dieän thaàn hoïc, trong caùch lyù giaûi cuûa thaùnh An-sen-moâ[11] vaø nhaän thaáy caàn phaûi trôû veà vôùi chieàu höôùng “haï giaùng” ban ñaàu.

Cuõng theá, ta coù theå thaáy nhieàu maàu nhieäm cöùu ñoä ñöôïc trình baày theo höôùng danh giaù, nhaèm ca tuïng veû cao sang, sieâu vôøi hôn laø bieåu loä nhieäm cuïc cöùu ñoä “haï giaùng” cuûa Thieân Chuùa. Chaúng haïn trong bí tích Thaùnh Theå, thay vì trình baày moät Ñöùc Gieâsu "ñoäng loøng traéc aån", Ngaøi khoâng töï baèng loøng vôùi pheùp laï hoaù baùnh ra nhieàu ñeå nuoâi daân trong côn ñoùi, Ngaøi coøn muoán nuoâi ñôøi soáng daân baèng "baùnh" thaân thieát vaø troïn veïn hôn, coù khaû naêng ñoùn nhaän moïi vui buoàn söôùng khoå cuûa con ngöôøi, ñoù laø chính baûn thaân Ngaøi trong bí tích Thaùnh Theå … Theá nhöng, nhieàu ngöôøi laïi thöôøng quaûng dieãn bí tích aáy theo nguyeân lyù danh döï, ñeå chæ thaáy moät Thieân Chuùa cao sang, moät bí tích cöïc troïng… laøm cho ngöôøi Kitoâ höõu phaûi lo sôï nhieàu hôn laø ñöôïc an uûi. …

Khoâng ai phuû nhaän vò theá cao sang uy quyeàn cuûa Thieân Chuùa. Tuy nhieân, khi quaûng dieãn ñôøi soáng ñöùc Tin theo nguyeân lyù danh döï, chuùng ta nhaän thaáy man maùc hình aûnh moät Thieân Chuùa quaù quan troïng hoùa baûn thaân Ngaøi hôn laø moät Thieân Chuùa yeâu thöông ñích thöïc; ta thaáy man maùc nhöõng thöù “toäi khi quaân”, moät thöù toäi maø naõo traïng con ngöôøi ngaøy nay khoù coù theå chaáp nhaän ñöôïc[12].

Maët khaùc, neáu chæ vôùi nguyeân lyù danh döï nhö theá, laøm sao chuùng ta coù theå hieåu ñöôïc tình yeâu Thieân Chuùa theå hieän trong moät ñöùc Kitoâ thöôøng ñoäng loøng traéc aån, tìm moïi caùch ñeå cöùu con ngöôøi, tha thieát vôùi nhöõng ngöôøi toäi loãi ? Nhaát laø laøm sao chuùng ta coù theå caûm ñöôïc neùt cao quí cuûa haït luùa mì, thoái ñi ñeå troå sinh nhöõng boâng haït khaùc ?

Chính ôû ñaây, ta hieåu roõ hôn nghóa “vinh quang” trong tieáng Do Thaùi. Trong khi yù nghóa töø "vinh quang" theo tinh thaàn Hy Laïp coù nghóa laø ñöôïc ñaùnh giaù; thì yù nghóa vinh quang trong tinh thaàn Do Thaùi laïi laø söùc naëng, laø thöïc chaát ñöôïc theå hieän troïn veïn[13]. Theo yù nghóa aáy, Thieân Chuùa vinh quang, tröôùc tieân, khoâng phaûi laø Thieân Chuùa ñöôïc ca tuïng, nhöng laø moät Thieân Chuùa yeâu thöông con ngöôøi ñeán cuøng. Thaùnh Ireâneâ ñaõ dieãn taû ñieàu aáy caùch tuyeät haûo : Vinh quang Thieân Chuùa laø con ngöôøi ñöôïc soáng. Chuùng ta thaáy roõ Chuùa Gieâsu theå hieän söù meänh cuûa Ngaøi, ñoàng thôøi dieãn taû vinh quang Thieân Chuùa, theo yù nghóa nhö theá, ñaëc bieät trong Tin Möøng Gioan. Vinh quang cuûa Ngaøi laïi khoâng phaûi laø gì khaùc hôn chính caùi cheát tuûi nhuïc :

“Khi Giuña ñi roài, Ñöùc Gieâsu noùi : Giôø ñaây, Con Ngöôøi ñöôïc toân vinh, vaø Thieân Chuùa cuõng ñöôïc toân vinh nôi Ngöôøi" [Ga 13, 31; Xc. 12,28, 17,1].

3.2 Khoâng theo kòp tieán trình nhieäm cuïc cöùu ñoä

Vôùi taám loøng hieáu kính, ngöôøi Kitoâ höõu thöôøng thích ñaët Chuùa Gieâsu leân baøn thôø hôn laø tìm thaáy nôi Ngaøi moät söï lieân ñôùi, ñoàng haønh. Moùn quaø cuûa Thieân Chuùa Cha, laø Ñöùc Gieâsu Kitoâ, ñöôïc ban nhö ngöôøi Anh Caû, ngöôøi Baïn, moùn quaø aáy cuõng thöôøng bò ñaåy leân cao ñeå toân Ngaøi laøm “Cha”. Vieäc xöng hoâ vôùi Chuùa Gieâsu trong ngoân ngöõ quaù teá nhò cuûa tieáng Vieät quaû laø khoù khaên. ÔÛ ñaây, toâi khoâng muoán noùi ñeán vaán ñeà ngoân ngöõ cho baèng laø phaåm chaát cuûa moái töông quan. Vieäc toân Ñöùc Gieâsu laø "Cha" khoâng phaûi laø chuyeän nhoû, nhöng laø boû queân ñieàu chính yeáu trong nhieäm cuïc cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa : khi toân ñöùc Gieâsu laøm “cha”, laøm sao ta coù theå ñoùn nhaän “Thaàn Khí Nghóa Töû” cuûa Ngaøi ñeå “cuøng thöøa töï” vôùi Ngaøi vaø goïi ñöôïc Chuùa Cha laø “Abba, Cha ôi !” ? Laøm sao ngöôøi Kitoâ höõu coù theå tìm gaëp Ñöùc Gieâsu Kitoâ trong nghóa baèng höõu, trong tình huynh ñeä, ñeå coù theå soáng vôùi Ngaøi nhö moät ngöôøi lieân ñôùi traùch nhieäm, gaùnh laáy toäi luïy cuoäc ñôøi ?

Thaùi ñoä aáy keùo theo nhöõng heä quaû muïc vuï : ngöôøi tín höõu deã thaáy traùch nhieäm vôùi Chuùa, nhöng khoù loøng thaáy ñöôïc tình thöông cuûa Ngaøi; kính phuïc Ngaøi chöù ít caûm nhaän ñöôïc söï gaén boù, söï hy sinh cuûa Ngaøi daønh cho mình, ngay trong loãi laàm cuûa mình… Thaùi ñoä hieáu kính khieán ngöôøi ta soáng ñaïo theo kieåu neáu ta laøm ñöôïc ñieàu gì toát thì mang trình vôùi Chuùa, coøn ñieàu gì khoù khaên thì ta raùng chòu laáy moät mình, xoay sôû moät mình.

Nguyeân lyù danh döï ñöôïc aùp duïng vaøo loøng hieáu kính ñoái vôùi meï Maria vaø caùc thaùnh, cuõng nhö nhöõng ngöôøi "ñaïi dieän cho Chuùa". Chính vì theá, ngöôøi tín höõu ít soáng ñöôïc yù nghóa maàu nhieäm "caùc thaùnh cuøng thoâng coâng", nghóa laø nhaän ra nhöõng ôn laønh Chuùa ban cho Ñöùc Meï, caùc thaùnh, cuõng chính laø, vaø tröôùc tieân laø gia saûn Chuùa ban chung cho Giaùo Hoäi, trong ñoù coù moãi ngöôøi chuùng ta. Taát caû hoàng aân cuûa Chuùa ñeàu laø hoàng aân ban cho Giaùo Hoäi, qua meï Maria vaø caùc thaùnh, ñeå moïi ngöôøi Kitoâ ñöôïc hieäp thoâng trong coäng ñoaøn caùc phuùc nhaân. Thay cho taâm tình hieäp thoâng trong Giaùo Hoäi vaø taï ôn Chuùa nhö theá, ngöôøi tín höõu caàu xin nhöõng ôn laønh nhö theå nhöõng ôn aáy laø cuûa rieâng caùc ngaøi; do ñoù phaûi toân caùc ngaøi leân cao hôn vaø nhìn nhaän baûn thaân mình nhö nhöõng ngöôøi “aên maøy caùc ôn phuùc”.

Taâm tình hieáu kính vaãn luoân coù giaù trò vaø lôïi ích. Tuy nhieân, trong nhieäm cuïc Taân Öôùc, thaùi ñoä aáy "caàn" maø khoâng "ñuû". Thaùi ñoä hieáu kính luoân deã daøng ñi quaù ñeå rôi vaøo tình traïng "kinh nhi vieãn chi", vaø coù nguy cô boû maát ñieàu caên baûn hôn : khoâng theo kòp vôùi nhieäm cuïc cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa.

3.3 Chieàu höôùng danh giaù trong sinh hoaït Giaùo Hoäi

Nguyeân lyù danh döï ñöông nhieân keùo theo vaø laøm gia taêng chieàu höôùng danh giaù. Roài chieàu höôùng danh giaù laïi ñöôïc phaùt trieån maïnh trong moät Giaùo Hoäi sinh hoaït, laøm naåy sinh theâm nhieàu thöù baäc, nhieàu nghi thöùc, nhieàu  nguyeân taéc röôøm raø khoâng coù yù nghóa chöùc naêng maø chæ coù yù nghóa danh giaù. . .

Hôn nöõa, chieàu höôùng danh giaù laïi gaëp ñöôïc ñaát soáng “maàu môõ” trong tinh thaàn phong kieán cuûa daân Vieät voán raát ñeà cao danh giaù, “Moät mieáng giöõa laøng baèng moät saøng xoù beáp”, ñeå troå sinh thaønh nhöõng khuoân pheùp “truyeàn thoáng” trong ñôøi soáng ñöùc Tin : choã treân choã döôùi, danh hieäu lôùn danh hieäu nhoû, coâng ñöùc nhieàu coâng ñöùc ít : ñoùn tieáp ñöùc cha phaûi noùi “Troïng kính Ñöùc Cha”; laõnh söù vuï ñieàu khieån coäng ñoaøn thì ñöôïc goïi laø “beà treân”; laõnh taùc vuï linh muïc thì gia ñình ñöôïc nôû maët nôû maøy; cha meï ñöôïc goïi laø “oâng baø coá” ñeå khuyeán khích ôn goïi; caùc oâng truøm oâng chaùnh ñöôïc öu tieân; caùc chöùc vuï ñöôïc “noái daøi” ra thaønh “nguyeân beà treân”, “cöïu truøm” …

Taïi nhieàu nôi, trong moät soá giaùo phaän, ñôøi soáng ñaïo ñöôïc phaùt trieån theo chieàu höôùng leã laïc long troïng; nhieàu saùng taïo trong caâu kinh tieáng haùt, leã nghi röôùc saùch, cung gioïng leân xuoáng, keøn troáng côø quaït . . . chuû yeáu chæ ñeå theâm long troïng chöù khoâng phaûi ñeå coâng boá Ôn Cöùu Ñoä vaø nuoâi döôõng ñôøi soáng ñöùc Tin cuûa ngöôøi tín höõu. Ngay caû thöïc taïi ñaày yù nghóa cöùu ñoä nhö Thaùnh leã, nhieàu khi, cuõng chæ ñöôïc dieãn taû vaø caûm nhaän theo chieàu kích danh giaù : thaùnh leã ñoàng teá long troïng; söï hieän dieän cuûa caùc ñaáng baäc mang laïi vinh döï cho giaùo xöù, cho gia ñình ... .

Thaùi ñoä quaù toân kính caùc "ñaáng baäc" trong Hoäi Thaùnh khieán cho moái töông quan giöõa muïc töû vaø ñoaøn chieân caøng ngaøy caøng xa caùch; vaø nhaát laø laøm cho Giaùo hoäi phaåm traät, töùc chieàu kích Giaùo Hoäi Thaân Mình Chuùa Kitoâ[14], khoâng coøn laø Giaùo Hoäi toâi tôù theo maãu göông cuûa thaày Gieâsu :

“Bôûi leõ, giöõa ngöôøi ngoài aên vôùi ngöôøi phuïc vuï, ai lôùn hôn ai ? Haún laø ngöôøi ngoài aên chöù ? theá maø, Thaày ñaây, Thaày soáng giöõa anh em nhö moät ngöôøi phuïc vuï” [Lc 22,27][15].

Baát cöù moät toå chöùc xaõ hoäi hay coäng ñoaøn naøo cuõng phaûi coù leã nghi, ñoù laø leõ thöôøng tình cuûa ñôøi soáng con ngöôøi vaø khoâng ai coù theå choái boû. Tuy nhieân, trong nhieäm cuïc Cöùu ñoä Kitoâ giaùo, chieàu höôùng danh giaù, noái keát vôùi moät Giaùo Hoäi sinh hoaït, coù nhieàu nguy cô che laáp tình thöông haï giaùng cuûa Thieân Chuùa trong Ñöùc Kitoâ.

3.4 Beänh sôï

Sinh ra laøm ngöôøi vôùi moät khaû naêng doøn moûng, vôùi moät baûn chaát chöa hoaøn thaønh, con ngöôøi mang laáy muoân vaøn noãi sôï : sôï thieân nhieân, sôï ngöôøi khaùc, sôï chính mình. Ñoù laø tình caûch “töï nhieân” cuûa con ngöôøi. Duø coù tính caùch tieâu cöïc, noãi sôï ñoâi khi cuõng coù nhieàu lôïi ích, giuùp con ngöôøi traùnh ñöôïc nhöõng lieàu lónh quaù ñaùng vaø söï phoùng tuùng voâ ñoä. Tuy theá, noãi sôï cuõng laø caên nguyeân cuûa raát nhieàu caùch soáng leäch laïc, phaù huûy phaåm chaát nhaân sinh : doái traù, luoàn laùch, phoøng veä, giaû hình, so ño tính toaùn… nhaát laø khi noãi sôï aáy laïi laø noãi sôï tröôùc Thöôïng Ñeá. Khi Thöôïng Ñeá xuaát hieän nhö moät Ñaáng thaâu toùm moïi quyeàn löïc khaùc, Ngaøi bieán noãi sôï cuûa con ngöôøi trôû thaønh voâ bieân, noãi sôï vöôït moïi khoâng gian vaø thôøi gian, noãi sôï len loûi vaøo töøng chi tieát cuûa cuoäc soáng. Noãi sôï Thöôïng Ñeá laø noãi sôï khuûng khieáp nhaát !

Nhieàu vò höõu traùch trong Giaùo Hoäi ñaõ duøng “thuoác sôï”, aùp duïng theo nguyeân lyù danh döï, ñeå “ chöõa beänh” taâm hoàn vaø baøi thuoác naøy dó nhieân cuõng ñaït ñöôïc nhieàu thaønh quaû. Tuy nhieân, vôùi tình hình hieän naøy, coù leõ thuoác sôï ñaõ ñöôïc duøng quaù lieàu, gaây neân nhöõng phaûn öùng phuï ñaùng tieác. Beänh sôï ñöa ñeán thaùi ñoä giöõ ñaïo hình thöùc vaø tính toaùn hôn thieät ñoái vôùi Chuùa. Beänh sôï cuõng laøm thui choät naêng löïc cuûa con ngöôøi :

“Roài ngöôøi ñaõ laõnh moät neùn cuõng tieán laïi gaàn vaø noùi : Thöa oâng chuû, toâi bieát oâng laø ngöôøi haø khaéc, gaët choã khoâng gieo, thu nôi khoâng vaõi. Vì theá toâi ñaâm sôï, môùi ñem choân giaáu neùn baïc cuûa oâng döôùi ñaát. Cuûa oâng ñaây, oâng caàm laáy !” [Mt 25, 24-25]

 Ngöôøi linh muïc thöôøng sôï ngöôøi giaùo daân "gaàn chuøa goïi buït baèng anh", hoaëc sôï tình traïng "caù ñoái baèng ñaàu" maø khoâng thaáy moät tình traïng coøn ñaùng sôï hôn : giaùo daân sôï linh muïc. Ngöôøi giaùo daân khoâng daùm tieáp chuyeän bình ñaúng vôùi linh muïc; ngöôøi tu só phaûi “uoán löôõi baåy laàn”, löôïn qua löôïn laïi maáy voøng tröôùc cöûa phoøng beà treân roài môùi daùm thoû theû thöa trình… Tình traïng aáy laøm cho moái töông quan giöõa muïc töû vaø ñoaøn chieân khoâng coøn thoâng thoaùng, ngöôøi laõnh ñaïo deã trôû thaønh moät caùn boä thôøi bao caáp : aùp duïng cô cheá xin cho, ban phaùt theo yù thích cuûa mình chöù khoâng phaûi theo nhu caàu giaùo daân vaø khoâng chaáp nhaän ñöôïc nhöõng tröôøng hôïp ra ngoaøi qui luaät chung…

Ñöùc Gieâsu thaâu toùm noãi sôï veà cho Thieân Chuùa ”Vaäy anh em ñöøng sôï ngöôøi ta . . . Ñuùng hôn, anh em haõy sôï Ñaáng coù theå tieâu dieät cuûa hoàn laãn xaùc” [Mt 10, 26.28]; nhöng khoâng phaûi ñeå gia troïng theâm noãi sôï maø laø ñeå giaûi thoaùt moân ñeä khoûi noãi sôï, nhôø phaåm giaù cao quí maø Thieân Chuùa ban cho : “Vaäy, anh em ñöøng sôï, anh em coøn quyù giaù hôn muoân vaøn chim seû” [Mt 10,31].

Thaùnh Gioan khaúng ñònh chaân lyù aáy nhö sau :

“Trong tình yeâu khoâng coù sôï haõi; traùi laïi, tình yeâu hoaøn haûo loaïi tröø sôï haõi, vaø ai sôï haõi thì khoâng ñaït tôùi tình yeâu hoaøn haûo” [1 Ga 4,18].

3.5 Ñaùnh maát söï töï do cuûa con caùi Chuùa [16]

Trong ñôøi soáng Giaùo hoäi Coâng giaùo Vieät Nam hieän nay, söï töï do cuûa con caùi Chuùa ñaõ gaàn nhö ñaõ bieán maát. Moät soá nhoû tín höõu maéc beänh boái roái, nhìn ñaâu cuõng thaáy toäi; moät soá ñoâng hôn giöõ luaät moät caùch hình thöùc, tin caäy moät caùch maùy moùc vaøo caùc nghi thöùc, vaøo nhöõng phöông caùch kieám ñöôïc ôn phuùc maø khoâng ñeå yù ñeán taám loøng thaønh; phaàn lôùn caùc tín höõu Coâng Giaùo Vieät Nam soáng ñaïo nhö moät khuoân khoå phaûi chaáp nhaän chöù khoâng phaûi laø nieàm vui ñöôïc laø con caùi Chuùa vaø theå hieän traùch nhieäm cuûa mình vôùi coäng ñoaøn Giaùo Hoäi.

Trong ñôøi soáng ñaïo, ngöôøi tín höõu khoâng ñöôïc giaønh cho moät khoaûng töï do naøo ñeå coù theå nhaän ñònh baèng suy tö cuûa mình, ñeå saùng taïo thaùi ñoä trung tín cuûa mình vôùi Chuùa, ñeå soáng vôùi Chuùa baèng chính caù tính vaø hoaøn caûnh rieâng cuûa mình : töø chuyeän kieâng thòt, aên chay cho ñeán caâu kinh lôøi nguyeän trong sinh hoaït phöôïng töï, leã baùi; töø thaùi ñoä öùng xöû cuûa nieàm tin trong cuoäc soáng haèng ngaøy cho ñeán cung caùch theå hieän trong nhaø thôø. Moïi söï ñeàu ñöôïc qui ñònh sít xao. Khoâng laï gì khi ngöôøi tín höõu Vieät Nam chæ bieát ñoïc kinh maø khoâng bieát caàu nguyeän, khoâng soáng noåi nhöõng giaây phuùt thinh laëng vaén voûi[17] vaø phaûi laáp ñaày baèng moät sinh hoaït naøo ñoù.

Nhöõng ñieàu aáy laøm cho ngöôøi Kitoâ höõu soáng ñaïo duùm doù nhö moät keû noâ leä, ñaønh phaûi tính toaùn chi li toäi phuùc, ñaønh choïn thaùi ñoä nhaém maét chu toaøn leà luaät ñeå baûo ñaûm an toaøn. . .

Noãi sôï gieát cheát töï do; vaø khoâng coù töï do, con ngöôøi khoâng coøn soáng xöùng ñaùng phaåm giaù laøm ngöôøi, nhaát laø phaåm giaù nhöõng ngöôøi con caùi töï do cuûa Thieân Chuùa[18]. Thaät laø sæ nhuïc cho moät ñaát nöôùc töï do daân chuû khi maø nhöõng ngöôøi daân phaûi giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà bình thöôøng cuûa mình baèng ñuû thöù “chui” ! Cuõng theá, thaät laø sæ nhuïc cho Giaùo Hoäi Chuùa Kitoâ khi maø ngöôøi tín höõu soáng sôï haõi, duùm doù tröôùc maët Chuùa; giaùo daân sôï haõi, duùm doù tröôùc caùc ñaáng baäc; caùc tu só sôï haõi, duùm doù tröôùc caùc vò coù traùch nhieäm !

Trong khi ñoù, ñænh cao cuûa ôn cöùu ñoä chính laø Thieân Chuùa cho con ngöôøi ñöôïc trôû neân con caùi, ñöôïc ñoàng thöøa töï vôùi Ñöùc Kitoâ. Phaåm giaù aáy phaûi laøm cho ngöôøi Kitoâ höõu ñöôïc soáng hieân ngang nhö con caùi töï do cuûa Thieân Chuùa :

“Quaû vaäy, phaøm ai ñöôïc Thaàn Khí Thieân Chuùa höôùng daãn, ñeàu laø con caùi Thieân Chuùa. Vì Thaàn Khí maø anh em ñaõ laõnh nhaän ñöôïc, ñaâu phaûi laø tinh thaàn noâ leä, khieán anh em phaûi sôï seät nhö xöa; nhöng laø Thaàn Khí laøm cho anh em neân nghóa töû, khieán chuùng ta ñöôïc keâu leân : ‘AÙp-ba ! Cha ôi ! chính Thaàn Khí chöùng thöïc cho thaàn trí chuùng ta raèng chuùng ta laø con caùi Thieân Chuùa. Vaäy ñaõ laø con, thì cuõng laø thöøa keá, maø ñöôïc Thieân Chuùa cho thöøa keá, thì töùc laø ñoàng thöøa keá vôùi Ñöùc Kitoâ. . .” [Rm 8, 14-17]

Keát

Ta coù theå moâ taû ñôøi soáng ñaïo soát saéng cuûa nhieàu tín höõu nhö sau : moät gia ñình ñaïo ñöùc, môøi cha xöù ñeán aên côm. Trong khi cha xöù ñaõ ngoài vaøo baøn thì caû nhaø vaãn coøn ôû döôùi beáp, ñuøn ñaåy nhau ñeå coù ñöôïc moät ngöôøi “haân haïnh” ñöôïc ngoài tieáp cha. Chæ sau khi cha ra veà, thì caû nhaø môùi uøa leân ñeå cuïng ly, loøng hæ haû vì ñaõ thöïc hieän ñöôïc moät vieäc hieáu kính, ñaõ theå hieän mình nhö moät ñoaøn chieân ngoan. Thaùi ñoä hieáu kính nhö theá khoâng phaûi laø xaáu nhöng coù leõ ñaõ boû maát moät ñieàu lôùn hôn : cha xöù caàn noùi chuyeän vôùi moïi ngöôøi trong nhaø, ñeå hieåu vaø chia seû neáp soáng gia ñình hôn laø moät böõa aên ngon.

Thieân Chuùa cöùu ñoä con ngöôøi baèng caùch laøm trieån nôû baûn tính töï nhieân maø Ngaøi ñaõ khi khaéc trong taâm khaûm con ngöôøi : khi coøn nhoû, em beù caàn cha meï, caàn ngöôøi caàm tay daãn daét töøng böôùc; lôùn leân moät chuùt, chuù beù caàn ñöôïc chæ daãn, nhöng chuù beù cuõng phaûi bieát töï quyeát nhieàu ñieàu; roài khi tröôûng thaønh, ngöôøi thanh nieân caàn phaûi coù khaû naêng töï chuû vaø töï quyeát ñònh cuoäc ñôøi mình, anh thanh nieân caàn tôùi tình baïn vaø tình nghóa vôï choàng, chöù khoâng phaûi maõi maõi nuùp gaáu aùo meï. Do vaäy, khi con caùi ñaõ lôùn, ngöôøi cha/meï lyù töôûng chính laø ngöôøi vöøa laø cha/ meï, vöøa laø baïn vôùi con caùi. Tình nghóa vôï choàng cuõng theá, lyù töôûng nhaát laø hai ngöôøi vöøa laø vôï choàng, vöøa laø baïn… Thieân Chuùa khoâng muoán cöùu ñoä con ngöôøi baèng caùch giöõ maõi con ngöôøi trong tình traïng treû con, nhöng cho con ngöôøi ñöôïc tröôûng thaønh, Ngaøi muoán naâng cao toái ña phaåm giaù con ngöôøi.

Chính vì boû queân nhieäm cuïc cöùu ñoä cöùu ñoä Taân Öôùc nhö theá, ngöôøi Kitoâ höõu soáng ñaïo caùch naëng neà, ì aïch; khoâng maáy khi tìm thaáy nieàm vui vì ñöôïc Chuùa cöùu ñoä maø chæ coá gaéng ñöôïc an taâm vì ñaõ chu toaøn nghóa vuï vôùi Chuùa. Thaùi ñoä hieáu kính, töï noù, khoâng phaûi laø ñieàu xaáu. Tuy nhieân, ngöôøi Kitoâ höõu ñöôïc môøi goïi ñeå vöôn ñeán ñôøi soáng thaân tình. Chò Maùc-ta ñöôïc Giaùo Hoäi “toân phong” leân haøng hieån thaùnh; chuùng ta cuõng traân troïng bao nhieâu khi thaáy nhöõng ngöôøi giaùo daân baøy toû loøng hieáu kính ñoái vôùi Chuùa, vôùi nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm. Nhöng chò Maùc-ta coøn ñöôïc Chuùa Gieâsu thaân aùi môøi goïi vöôït qua thaùi ñoä hieáu kính ñeå ñaït ñeán möùc ñoä thaân tình :

 “Maùc-ta ! Maùc-ta ôi ! Chò lo laéng vaø laêng xaêng nhieàu chuyeän quaù ! Chæ coù moät chuyeän caàn thieát maø thoâi. Maria ñaõ choïn phaàn toát nhaát vaø seõ khoâng bò laáy ñi” [Lc 10,41-42].

Ngöôøi Kitoâ höõu Vieät Nam quaû laø nhöõng Maùc-ta.

Thaät söï chæ coù nhieäm cuïc cöùu ñoä Trong ñöùc Gieâsu Kitoâ môùi thöïc hieän ñöôïc neùt cöùu ñoä cao quí tuyeät dieäu : moät phöông caùch cöùu ñoä khoâng haï thaáp phaåm giaù con ngöôøi; vaø chæ coù caùch thöùc aáy môùi coù theå traû lôøi cho nhöõng phöông thöùc “khoâng caàn ñeán tha löïc”, traû lôøi cho nhöõng lôøi pheâ phaùn nhaân baûn veà moät thöù vong thaân cuûa con ngöôøi tröôùc Thöôïng Ñeá.

Minh Sö baûo moät ñeä töû suoát ñôøi caàu nguyeän :

-          Chöøng naøo con môùi thoâi nöông töïa vaøo Thöôïng Ñeá ? Chöøng naøo con môùi voã caùnh tung bay ?

Nhöõng lôøi ñoù laøm ñeä töû söûng soát neân noùi :

-          Nhöng chính thaày ñaõ daïy chuùng con xem Thöôïng Ñeá laø cha !

-          Chöøng naøo con môùi hieåu ñöôïc raèng ngöôøi cha khoâng phaûi laø moät keû ñeå chöùng ta nöông töïa maø laø moät keû giuùp ñôõ chuùng ta boû taät xaáu ñoù.

Anthony de Mello,

Nhö Tieáng Chim Hoùt, trang 299

“Ñaïo” Thieâng Lieâng

1. Vaøi hieän töôïng

1.1 Ñöùc tin taùch rôøi cuoäc soáng

Chaéc haún chuùng ta ñaõ töøng ñöôïc nghe nhöõng lôøi phaøn naøn cuûa nhöõng ngöôøi treû veà ñôøi soáng ñaïo cuûa cha meï vaø nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi, phaøn naøn veà moät ñôøi soáng ñaïo ñoïc kinh, ñi leã nhieàu nhöng laïi chaúng coù chuùt bieán ñoåi gì trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng. Nhöõng lôøi phaøn naøn aáy khoâng phaûi laø khoâng coù lyù. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi treû, ñôøi soáng thöïc quan troïng hôn nhöõng giaù trò thieâng lieâng vaø chính chöùng taù cuûa ñôøi soáng thöïc môùi coù söùc thuyeát phuïc.

Cuøng trong chieàu höôùng aáy, chuùng ta cuõng coù theå deã daøng nghe thaáy moät soá ngöôøi taân toøng, tin ñaïo caùch chaân chính, caûm thaáy ngaïc nhieân veà ñôøi soáng Ñöùc Tin cuûa nhöõng ngöôøi “ñaïo goác”, moät ñôøi soáng ñaïo khoâng bieåu loä ñöôïc moät söï an vui, ít theå hieän thaønh ñôøi soáng baùc aùi yeâu thöông…

Chuùng ta coù theå ñoïc ñöôïc nôi nhöõng trieát gia voâ thaàn nhaân baûn, nhöõng nhaø vaên naëng loøng vôùi cuoäc ñôøi raát nhieàu lôøi pheâ bình toân giaùo ôû khía caïnh naøy. Nhaø vaên Ñöùc Bertolt Brecht [1896-1956] coù laàn noùi ñaïi khaùi raèng : khi toâi cheát toâi khoâng caàn cheát moät caùch laønh thaùnh, nhöng laø töø giaõ moät theá giôùi ñaõ laønh thaùnh hôn. Cuõng theá, trieát gia Anh Bertrand Russell [1872-1970] khoâng phaûi laø voâ lyù hoaøn toaøn khi pheâ bình toân giaùo, ñaëc bieät Kitoâ giaùo raèng :

 “. . . Ñeá quoác La Maõ suïp ñoå, nhöng caùc linh muïc trong Giaùo Hoäi coù quan taâm tôùi caùi ñoù ñaâu. Hoï chæ lo laøm sao phuï nöõ giöõ ñöôïc trinh khieát thoâi. Caùi ñoù ñoái vôùi hoï môùi laø quan troïng [. . .…]. Ngaøy nay nhaân loaïi cuõng ñang suïp ñoå vaø toâi thaáy nhieàu giaùo só ñòa vò raát cao chæ nghó tôùi vaán ñeà laøm sao ngaên ñöôïc söï thuï thai nhaân taïo; hoï cho vieäc ñoù quan troïng hôn nhieàu vieäc ngaên ngöøa theá giôùi noù seõ tieâu dieät nhaân loaïi khoâng coøn laáy moät maïng. Theo toâi, hoï nhö thieáu yù thöùc veà caân xöùng, caùi quan troïng thì cho laø taàm thöôøng vaø ngöôïc laïi”[19].

Lôøi pheâ bình aáy quaû thöïc coù phaàn baát coâng hoaëc chæ hoaøn toaøn ñuùng vôùi baàu khí Giaùo Hoäi trong quaù khöù. Tuy nhieân, toâi vaãn thaáy nôi ñaây coù phaàn söï thaät, söï thaät veà neùt “thieáu yù thöùc veà caân xöùng”, nhaát laø taïi Giaùo Hoäi Vieät Nam. Coù leõ Giaùo Hoäi Vieät Nam cuõng caàn ñoái dieän vôùi nhöõng nhaø voâ thaàn nhaân baûn chaân chính…

Dó nhieân, chuùng ta hieåu raèng coäng ñoaøn Kitoâ höõu, chính yeáu, khoâng phaûi laø coäng ñoaøn nhöõng ngöôøi ñöùc ñoä, nhöng laø coäng ñoaøn nhöõng ngöôøi ñöôïc cöùu ñoä. Tuy theá, moät ñôøi soáng cuûa nhöõng con ngöôøi ñöôïc cöùu ñoä chaéc chaén khoâng phaûi chæ laø coù moät ñôøi soáng thieâng lieâng, vôùi nhöõng sinh hoaït toân giaùo vaø nhöõng giaù trò thieâng lieâng chæ daønh cho cuoäc soáng mai sau. Ñôøi soáng Ñöùc Tin thieát yeáu phaûi sinh hoa traùi tröôùc tieân ôû ñôøi naøy, vaø phaûi goùp phaàn bieán ñoåi cuoäc soáng nhaân sinh.

1.2 Ñöùc Tin bieåu loä nôi sinh hoaït phöôïng töï

Nhöõng ngöôøi Kitoâ höõu taây phöông môùi tôùi Vieät Nam chaéc haún phaûi traàm troà khen ngôïi veà sinh hoaït ñaïo saàm uaát cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo Vieät Nam. Tính chaát saàm uaát aáy giôø ñaây cuõng lan ñeán caû nhöõng Giaùo Hoäi AÂu Myõ, qua nhöõng coäng ñoàng ngöôøi Vieät di taûn. Ngöôøi Coâng giaùo Vieät Nam ñi ñeán ñaâu ñeàu laøm cho nhöõng sinh hoaït toân giaùo phaùt trieån : leã laïy, ñoïc kinh, xöng toäi, xaây döïng nhaø thôø vaø ôn goïi tu trì ñoâng ñaûo … Trong khi ñoù, sinh hoaït ñaïo nôi nhöõng nöôùc Kitoâ giaùo kyø cöïu cuûa Taây phöông caøng ngaøy caøng trôû neân eøo uoät, trôû neân ñaïo cuûa treû con vaø nhöõng oâng baø giaø…

Tuy nhieân vôùi moät höôùng nhìn khaùc, chuùng ta laïi coù theå nhaän thaáy raèng : ñôøi soáng ñöùc Tin nôi nhöõng ngöôøi Kitoâ höõu Vieät Nam trieån nôû phong phuù nôi sinh hoaït ñaïo, thì laïi raát ít troå sinh hoa traùi trong ñôøi soáng nhaân baûn, trong ñôøi soáng baùc aùi thöôøng ngaøy. Ngöôïc laïi, “ñöùc Tin” nôi nhieàu Kitoâ höõu taïi caùc nöôùc AÂu Myõ Taây phöông, tuy khoâng, hoaëc ít trieån nôû trong sinh hoaït thuaàn tuùy toân giaùo, sinh hoaït hoaït phöôïng töï, nhöng noùi chung vaø vôùi moät soá ngöôøi, laïi trieån nôû nhieàu hôn trong nhöõng giaù trò nhaân baûn.

Neáu phaûi löïa choïn moät trong hai thöù hoa traùi aáy, sinh hoaït ñaïo vaø nhöõng giaù trò nhaân baûn, chuùng ta seõ löïa choïn ñieàu naøo ?

Dó nhieân, Kitoâ giaùo khoâng theå ñöôïc coi nhö moät thöù “ñaïo taïi taâm”, nhöng nhaát thieát bao haøm söï gaëp gôõ, lieân ñôùi, gaëp gôõ vôùi Ñöùc Gieâsu vaø vôùi anh chò em cuûa mình trong nieàm Tin chöù khoâng phaûi chæ ôû möùc ñoä nhöõng giaù trò nhaân baûn. Tinh thaàn traàn tuïc hoùa taïi caùi nöôùc taây phöông Kitoâ giaùo khieán cho ngöôøi ta khoâng coøn quan taâm ñeán sinh hoaït toân giaùo. Chuùng ta coù theå döï ñoaùn tinh thaàn traàn tuïc, chaúng bao laâu nöõa, cuõng seõ lan traøn treân ñaát nöôùc Vieät Nam vaø seõ thaám nhieãm saâu xa vaøo nhöõng theá heä con em chuùng ta. Lieäu chöøng khi aáy, ñôøi soáng ñöùc Tin theo kieåu “ñaïo sinh hoaït“ taïi Giaùo Hoäi Vieät Nam seõ coøn laïi nhöõng gì ?

1.3 Coi thöôøng giaù trò traàn theá

Töø ñaàu theá kyû XX, nhöõng hieäp hoäi “coâng giaùo tieán haønh” ñaõ phaùt trieån nhieàu. Coâng ñoàng Vatican II xaùc nhaän hieän töôïng aáy baèng vieäc tìm thaáy yù nghóa thaàn hoïc vaø giaù trò chaân chính cuûa ngöôøi giaùo daân. Tuy nhieân, ôû Vieät Nam, hình nhö vaán ñeà vaãn môùi chæ ñöôïc trieån nôû ôû phaàn ngoïn.

Ngöôøi giaùo daân ñöôïc ñeà cao trong nhöõng sinh hoaït toâng ñoà, ngöôøi giaùo daân chuû ñoäng hôn trong traùch nhieäm ñoái vôùi giaùo xöù. Tuy nhieân, traùch nhieäm cuï theå trong ñôøi soáng gia ñình vaø söù vuï “laøm ñeïp boä maët traàn gian” vaãn laø moät ñieàu xa laï; ngöôøi giaùo daân vaãn khoâng ñöôïc giuùp ñeå nhaän ra giaù trò vaø söù vuï “coù tính traàn theá”[20] trong ôn goïi cuûa mình nhö Coâng ñoàng Vatican II xaùc ñònh. Ngöôøi giaùo daân chæ ñöôïc khuyeán khích ñeå coäng taùc vôùi linh muïc vaø tu só trong nhöõng sinh hoaït toân giaùo, vaø trong laõnh vöïc naøy, vai troø ngöôøi giaùo daân vaãn luoân luoân laø phuï thuoäc, luoân luoân laø nhöõng ngöôøi khoâng ñuû uy tín, do vò theá giaùo daân cuûa mình. Ngay hieän töôïng phong phuù ôn goïi tu só vaø linh muïc ôû Vieät Nam, thaät ra, laø bieåu hieän cuûa moät thöù baäc giaù trò xaõ hoäi nhieàu hôn laø bieåu hieän cuûa moät thaùi ñoä daâng hieán vaø yù nghóa söù vuï cuûa ôn goïi linh muïc tu só.

Lyù do coù leõ laø naõo traïng chung cuûa ngöôøi Kitoâ höõu Vieät Nam chöa thaám nhuaàn yù nghóa “giaù trò traàn theá” cuûa Coâng ñoàng Vatican II, neân vieäc ñeà cao vai troø giaùo daân môùi chæ laø môøi goïi giaùo daân coäng taùc vôùi giaùo só vaø tu só chöù chöa giuùp giaùo daân nhaän ra vò theá cuûa mình trong Giaùo Hoäi; môùi chæ laø khuyeán khích ngheà tay traùi chöù chöa giuùp giaùo daân söû duïng chính ngaønh ngheà chuyeän moân cuûa mình ñeå goùp phaàn xaây döïng Nöôùc Chuùa[21]. Chieàu höôùng aáy thöôøng laïi ñöa ñeán haäu quaû laø ngöôøi giaùo daân ñaïo ñöùc vaãn chæ bieát ñua nhau tham gia coâng taùc nhaø thôø chöù ít nhaän ra con ñöôøng neân thaùnh trong traùch vuï haèng ngaøy; ngöôøi giaùo daân soát saéng chæ môùi nhaän ra traùch nhieäm cuûa mình ñoái vôùi sinh hoaït nhaø thôø chöù ít nhaän ra traùch nhieäm cuûa mình ñoái vôùi theá giôùi, ñoái vôùi xaõ hoäi, ñoái vôùi gia ñình, ñoái vôùi nhöõng toå chöùc vaø sinh hoaït traàn theá chung quanh mình. Cuõng chính ñieàu naøy khieán cho Giaùo hoäi Vieät Nam khoâng laøm saùng leân ñöôïc neùt bình ñaúng veà phaåm giaù vaø traùch nhieäm rieâng cuûa moïi ngöôøi Kitoâ höõu[22].

1.4 Baàu khí “thieâng lieâng”

Hình nhö, noùi chung, nieàm tin vaøo Chuùa vaø ñôøi soáng ñaïo, trong giaùo Hoäi Coâng Giaùo, vaãn laø moät gaùnh naëng cho cuoäc soáng hôn laø moät söï naâng ñôõ, vaãn laø moät söï raøng buoäc hôn laø moät ôn giaûi thoaùt thöïc söï. Hình nhö ngöôøi Kitoâ höõu soáng ñaïo theo kieåu phaûi trích moät phaàn hoa traùi cuûa ñôøi soáng hieän taïi [vaø do ñoù caûm thaáy maát maùt] ñeå goùp phaàn ñoùng baûo hieåm cho moät theá giôùi sau khi cheát, moät cuoäc soáng maø baây giôø ta chöa caûm ñöôïc gì, moät gia saûn maø hieän taïi ta chöa “xaøi” ñöôïc. Noùi roõ ra, chính vì noãi sôï hoaû nguïc, sôï Chuùa maø ngöôøi Kitoâ höõu phaûi raùng giöõ ñaïo, chaáp nhaän nhöõng ñoøi buoäc cuûa toân giaùo trong moät taâm tình “chòu vaäy”. Toân giaùo nhö theá chaúng qua laø moät thöù “gia saûn thieâng lieâng”, thuaàn tuùy thieâng lieâng ñeå xaøi cho cuoäc soáng mai sau chöù khoâng aûnh höôûng gì ñeán tình töï cuoäc soáng hoâm nay. Caùch soáng ñaïo nhö theá khieán cho ngöôøi giaùo daân rôi vaøo tình traïng “moät coå hai troøng”.

Chuùng ta cuõng coù theå gaëp khoâng ít nhöõng vò beà treân raát an oån löông taâm khi haønh xöû quyeàn bính caùch naøo ñoù khieán cho ngöôøi tu só trôû neân sôï seät, nhaùt ñaûm, gian doái, vaø thui choät bao nhieâu naêng löïc ñôøi ngöôøi. Chuùng ta coù theå thaáy nhieàu tu só caûm thaáy tieác vaø khoâng daùm töø boû ñôøi soáng tu trì, cho duø thaáy mình khoâng thích hôïp, cho duø ñôøi soáng tu ñoái vôùi hoï khoâng coù yù nghóa, cho duø trong ñôøi tu nhaân caùch cuûa hoï trôû neân duùm doù, meùo moù ñaùng thöông; chuùng ta coù theå thaáy nhan nhaûn nhöõng linh muïc laøm khoå giaùo daân ñeå ñoåi laïi cho hoï moät soá giaù trò thieâng lieâng; chuùng ta coù theå thaáy moät soá ngöôøi taân toøng caûm thaáy naëng neà vaø sôï haõi sau khi hoïc bieát giaùo lyù; chuùng ta cuõng coù theå gaëp thaáy khoâng ít nhöõng linh muïc, tu só raát trung thaønh taän tuïy vôùi nhöõng sinh hoaït thieâng lieâng vaø an oån vôùi nhöõng sinh hoaït aáy nhö moät “ñôøi soáng taâm linh” vöõng chaéc, theá nhöng laïi quaù deã daøng bò buoàn tuûi vì moät xuùc phaïm nhoû, hoaëc coù thaùi ñoä heát söùc phoøng veä, heát söùc chuû quan[23]…, taát caû nhöõng ñieàu kyø laï aáy ñöôïc baûo veä, ñöôïc bao boïc vöõng chaéc, ñöôïc hoùa giaûi moät caùch hôïp lyù vaø ñöôïc chaáp nhaän nhôø moät baàu khí cuûa nhöõng giaù trò thieâng lieâng, nhöõng ôn ích thieâng lieâng.

Chaéc haún coù nhieàu ngöôøi phaûn ñoái nhaän ñònh aáy. Tuy nhieân toâi vaãn thaáy khoâng laøm sao coù theå noái keát moät caùch thuyeát phuïc veà nhöõng “ôn ích thieâng lieâng” maø Giaùo Hoäi vaãn rao truyeàn vôùi moät ñôøi soáng khoâng coù söï trieån nôû thöïc söï veà nhaân baûn. Coù moät khoaûng caùch khaù lôùn giöõa nhöõng sinh hoaït ñaïo ñaày daáu chæ bieåu loä aân suûng, so vôùi caùch soáng thöïc teá cuûa khaù lôùn cuûa nhöõng ngöôøi Kitoâ höõu, hoaëc ngay caû cuûa nhöõng linh muïc, tu só …, nhöõng caùch soáng coøn ñaày daãy taät xaáu, vaø nhaát laø caùch soáng ñaõ “an oån” trong nhöõng taät xaáu. Khoaûng caùch ñoù khieán cho ngöôøi ta, hoaëc chæ coøn coù theå nhaém maét ñeå tin raèng nhöõng aân suûng “thieâng lieâng” aáy thöïc söï ñang bieán ñoåi taâm hoàn con ngöôøi…, hoaëc hoùa giaûi hoá thaúm ñoù baèng caùch gaùn cho nhöõng aân phuùc thieâng lieâng moät giaù trò duy nhaát coøn laïi, giaù trò luaät phaùp, giaù trò laøm giaûm bôùt toäi hình cho cuoäc soáng sau khi cheát; moät ñôøi soáng ñaïo chæ coøn laø ñeå “cöùu roãi caùc linh hoàn”.

2. Vaøi nhaän ñònh

2.1 Ñôøi soáng thieâng lieâng Kitoâ giaùo[24]

Nhöng suy tö cuõng nhö caùch thöùc theå hieän ñôøi soáng thieâng lieâng[25] hay ñôøi soáng taâm linh Kitoâ giaùo chòu söï taùc ñoäng cuûa hai nguoàn maïch khaùc bieät, neáu khoâng muoán noùi laø ñoái laäp nhau trong nhieàu khía caïnh : truyeàn thoáng Hy Laïp vaø truyeàn thoáng Seâ-mít.

Trong truyeàn thoáng trieát hoïc Platon, “tinh thaàn” coù nghóa laø ñoái nghòch vôùi vaät chaát. Tinh thaàn khoâng nhöõng sieâu vieät hôn vaät chaát, nhöng tinh thaàn coøn caàn phaûi ñöôïc giaûi thoaùt khoûi vaät chaát ñeå coù theå trôû neân cao caû, sieâu thoaùt vaø theå hieän neùt thuaàn tuùy tinh thaàn. Thaân xaùc ñöôïc caáu taïo neân töø vaät chaát vaø sinh hoaït trong nhöõng ñieàu kieän vaät chaát, neân chaúng nhöõng khoâng döï phaàn chuùt naøo vaøo lyù töôûng cao caû cuûa ñôøi ngöôøi, maø coøn gaây phöông haïi cho ñôøi soáng tinh thaàn ñích thöïc. Ñôøi soáng tinh thaàn nhö theá ñöôïc daønh rieâng cho nhöõng ngöôøi coù theå soáng vöôït treân nhöõng lo toan cuûa ñôøi soáng vaät chaát vaø töø ñoù môùi coù theå hoaøn toaøn daán thaân cho nhöõng theá giôùi tinh thaàn, cho sinh hoaït cuûa lyù trí, cho thaùi ñoä chieâm nieäm.

Quan ñieåm naøy ñaõ aûnh höôûng raát saâu trong Giaùo Hoäi vaø trôû neân moät linh ñaïo chính yeáu cho ñôøi soáng thieâng lieâng Kitoâ giaùo. Vöôït treân ñôøi soáng luaân lyù nhö moät möùc ñoä toái thieåu cuûa ñôøi soáng ñöùc Tin, nhöõng ai muoán ñi saâu hôn vaøo ñôøi soáng thieâng lieâng phaûi ñi vaøo con ñöôøng tu ñöùc[26], con ñöôøng sieâu thoaùt, con ñöôøng cuûa traùnh xa nhöõng lo toan traàn theá ñeå soáng sung maõn hôn ñôøi soáng noäi taâm. Tuy nhieân, con ñöôøng tu ñöùc nhö theá, nhöõng ngöôøi soáng giöõa traàn gian, nhöõng ngöôøi giaùo daân, nhöng ngöôøi baän bòu vôùi coâng vieäc gia ñình, nhöõng ngöôøi laõnh traùch nhieäm traàn theá… seõ khoâng theå vöôn tôùi ñöôïc.

Thaùnh Kinh, theo truyeàn thoáng Seâ-mít, cho chuùng ta thaáy coù moät nguoàn maïch khaùc haún veà ñôøi soáng thieâng lieâng. Ngöôøi tín höõu ñöôïc keâu goïi soáng theo tinh thaàn cuûa Chuùa. Ngöôøi soáng theo tinh thaàn cuûa Chuùa [Thaàn Khí] seõ soáng döôùi taùc ñoäng cuûa cuûa Thieân Chuùa, soáng phuø hôïp vôùi nhöõng ñieàu Chuùa muoán, hoï thuoäc veà theá giôùi cuûa Thieân Chuùa. Tinh thaàn cuûa Chuùa ñeán vôùi con ngöôøi vaø laøm cho con ngöôøi suy nghó, haønh ñoäng, öùng xöû nhö Thieân Chuùa. Ngöôïc laïi, ngöôøi khoâng soáng theo tinh thaàn cuûa Chuùa nhöng theo tinh thaàn theá gian, tinh thaàn cuûa rieâng mình, seõ suy tính vaø haønh ñoäng theo söï ñoäc laäp, ñoùng kín cuûa baûn thaân, theo nhöõng nguyeân taéc khoân ngoan cuûa traàn theá.

Nhö theá, tinh thaàn cuûa Chuùa khoâng ñoái laäp vôùi vaät chaát nhöng ñoái laäp vôùi “xaùc thòt”, töùc nhöõng gì laø thaáp heøn cuûa theá gian. Tinh thaàn cuûa Chuùa khoâng ñöông nhieân phuø hôïp vôùi tinh thaàn cuûa con ngöôøi vaø choáng laïi thaân xaùc cuõng nhö sinh hoaït vaät chaát cuûa con ngöôøi, nhöng Tinh thaàn cuûa Chuùa coù khaû naêng thuùc ñaåy tinh thaàn con ngöôøi cuõng nhö söû duïng thaân xaùc vaø nhöõng söï vaät vaät chaát ñeå thöïc hieän chöông trình cuûa Ngaøi. ÔÛ ñaây khoâng coøn vaán ñeà ñöông nhieân khinh deã thaân xaùc vaø ñöông nhieân ca tuïng caùch tinh thaàn cuûa con ngöôøi; nhöng taát caû tinh thaàn vaø thaân xaùc con ngöôøi caàn phaûi hoaùn caûi, caàn buoâng mình theo luoàng gioù cuûa Thaùnh Thaàn. Do ñoù, ñôøi soáng thieâng lieâng, theo nghóa caên baûn, khoâng coøn coù nghóa laø xa laùnh theá gian vaø nhöõng baän roän cuûa côm aùo, gaïo tieàn, nhöng laø saün saøng vôùi tieáng noùi cuûa Thieân Chuùa.

Caùch phaân bieät cuûa trieát hoïc theo ñöôøng höôùng Platon laáy tieâu chuaån laø baûn chaát söï vaät, laø tinh thaàn hay vaät chaát; ñöùc tính chính yeáu cuûa neûo ñöôøng naøy laø sieâu thoaùt khoûi vaät chaát. Ngöôïc laïi, caùc phaân bieät cuûa truyeàn thoáng Do Thaùi – Kitoâ giaùo laáy moái töông quan chaân thaät vôùi Chuùa laø trung taâm ñeå phaân bieät nhöõng gì chaân chính vaø nhöõng gì giaû hình; ñaây laø caëp ñoái laäp giöõa nhöõng gì theå hieän moái töông quan chaân thaønh giöõa Thieân Chuùa vôùi con ngöôøi, so vôùi thaùi ñoä choáng ñoái Thieân Chuùa hoaëc nhöõng moái töông quan cöùng ñoïng trong nghi thöùc, trong leà luaät, trong khuoân maãu hoaøn thieän…. Do ñoù, ñöùc tính chính yeáu cuûa ñôøi soáng taâm linh Kitoâ giaùo laø thaùi ñoä trung tín; hoaëc dieãn taû caùch khaùc, ñoù laø thaùi ñoä khoâng ngöøng saùm hoái, tænh thöùc, saün saøng, xin vaâng tröôùc lôøi môøi goïi cuûa Chuùa.

2.2 Ñaët vaán ñeà ôû möùc ñoä giaù trò

Ngay töø ñaàu, coäng ñoaøn Kitoâ höõu nhoû beù ñaàu tieân ñaõ phaûi ñoái dieän, hoaëc ñuùng hôn phaûi ñaáu tranh vôùi nhöõng theá löïc khoång loà, tröôùc tieân laø ñeá quoác Roma, nhöng saâu xa hôn ñoù chính laø heä thoáng trieát hoïc Hy La thôøi aáy. Trong cuoäc ñaáu tranh naøy, Giaùo Hoäi ñaõ tieáp thu, thích öùng, bieán ñoåi nhieàu yeáu toá cuûa neàn trieát hoïc “ngoaïi giaùo”, ñoàng thôøi cuõng tìm caùch töï giaûi thích mình trong baàu khoâng khí trieát hoïc aáy.

Cuøng vôùi nieàm mong öôùc caùnh chung sieâu thoaùt trong Giaùo Hoäi cuûa nhöõng theá kyû ñaàu bò baùch haïi, chính hoïc thuyeát Platon, nhaát laø taân-Platon, ñaõ thaâm nhaäp vaøo Giaùo Hoäi vaø taïo neân baàu khí duy linh. Cho duø tö töôûng cuûa Thaùnh Thomas ñaõ taïo moät neàn taûng trieát hoïc vaø thaàn hoïc theo hoïc thuyeát Aristote, voán toân troïng traàn theá, nhöng tinh thaàn duy linh vaø sieâu thoaùt aáy vaãn aûnh höôûng saâu xa trong nhieàu laõnh vöïc, nhaát laø laõnh vöïc tu ñöùc. Ngöôøi ta phaân bieät con ngöôøi thieâng lieâng [tu só vaø giaùo só] vôùi con ngöôøi xaùc thòt [giaùo daân]; noã löïc chính cuûa ñôøi soáng ñaïo laø xa laùnh ma quæ, theá gian vaø xaùc thòt; theá giôùi naøy ñöôïc nhìn nhö vuõng laày nöôùc maét, nhöõng noã löïc xaây döïng cuoäc soáng hieän taïi khoâng ñöôïc traân troïng cho ñuû…, taát caû nhöõng ñieàu ñoù vaãn toàn taïi cho ñeán Coâng Ñoàng Vatican II, vaø cho tôùi hieän nay, nôi ñôøi soáng ñaïo Kitoâ höõu Vieät Nam. Nhöõng ñieàu ñoù laøm neân moät thöù giaù trò thieâng lieâng, cao quí hôn vaø thöôøng khi ñoái laäp vôùi nhöõng giaù trò nhaân sinh trong cuoäc soáng traàn gian[27].

Khoâng theå phuû nhaän nhöõng noã löïc vaø nhöõng thaønh coâng cuûa Giaùo Hoäi Vieät Nam. Tuy nhieân, theo toâi, nhöõng noã löïc aáy chöa ñuïng ñeán nhieàu taàng saâu cuûa nhaân caùch chaân chính cuûa con ngöôøi : möùc ñoä giaù trò. Nhieàu ngöôøi tín höõu Kitoâ giaùo Vieät Nam laø nhöõng ngöôøi thaønh taâm thieän chí, nhöng ñaõ khoâng ñöôïc giuùp ñeå thaáy nhöõng giaù trò Tin Möøng, nhöng giaù trò coù taàm möùc Caùnh Chung cuûa söù ñieäp Kitoâ giaùo vaø ñaõ soáng ñôøi soáng luaân lyù Kitoâ giaùo vôùi “nhaân ñöùc chòu vaäy”[28]. Cuõng theá, aûnh höôûng cuûa Coâng Ñoàng Vatican II taïi Giaùo Hoäi Vieät Nam chöa ñöôïc trieån khai ñeán möùc ñoä taïo neân nhöõng giaù trò caên baûn cho ñôøi soáng Ñöùc Tin, nhöng môùi döøng laïi ôû nhöõng baøi hoïc kieán thöùc vaø trong vieäc ñoåi môùi hoaït ñoäng. Do ñoù, ngoaøi nhöõng baøi hoïc vaø nhöõng hoaït ñoäng môùi, chuùng ta laïi thaáy nhan nhaûn nhöõng haønh vi, nhöõng thaùi cöû, nhöõng baøi giaùo huaán … ñaày tính caùch tieàn-coâng-ñoàng.

Coù leõ caàn laøm saùng leân khía caïnh “giaù trò traàn theá” maø Coâng Ñoàng Vatican II ñaõ neâu leân, ñaëc bieät trong Hieán cheá Vui Möøng vaø Hy Voïng. Lôøi khaúng ñònh môû ñaàu cuûa Hieán Cheá coù theå toaùt löôïc toaøn boä giaù trò naøy :

“Vui Möøng vaø hy voïng, öu saàu vaø lo laéng cuûa con ngöôøi ngaøy nay, nhaát laø cuûa ngöôøi ngheøo vaø nhöõng ai saàu khoå, cuõng laø vui möøng vaø hy voïng, öu saàu vaø lo laéng cuûa caùc moân ñeä Chuùa Kitoâ, vaø khoâng coù gì thöïc söï laø cuûa con ngöôøi maø laïi khoâng gieo aâm höôûng trong loøng hoï” [MV 1].

Sau moät thôøi gian daøi Giaùo Hoäi choáng laïi traøo löu traàn tuïc hoùa vaø choáng laïi theá giôùi vôùi nhöõng lôøi keát aùn, Coâng Ñoàng Vatican II muoán môû caùnh cöûa ñeå cho caên phoøng Giaùo Hoäi theâm thoaùng khí vaø ñeå ñoùn nhaän, yeâu thöông, phuïc vuï con ngöôøi.

Coâng ñoàng nhìn nhaän tính ñoäc laäp hôïp phaùp cuûa thöïc taïi traàn theá : “Neáu söï ñoäc laäp cuûa caùc thöïc taïi traàn theá coù nghóa laø caùc taïo vaät vaø caùc xaõ hoäi ñeàu coù nhöõng ñònh luaät vaø nhöõng giaù trò rieâng maø con ngöôøi phaûi khaùm phaù daàn daàn, xöû duïng vaø ñieàu hoøa, thì ñoøi hoûi moät söï ñoäc laäp nhö theá laø moät vieäc hoaøn toaøn chính ñaùng : ñoù laø ñieàu khoâng nhöõng ngöôøi ñöông thôøi ñoøi hoûi maø coøn phuø hôïp vôùi yù muoán cuûa Taïo Hoùa” [MV. 36 b], tuy vaãn khoâng queân nhaéc nhôû raèng “queân maát Thieân Chuùa, moïi taïo vaät ñeàu trôû neân môø toái” [MV 36c]. Hôn nöõa, chính vieäc laøm ñeïp boä maët traàn gian thuoäc veà traùch nhieäm cuûa nieàm Tin :

“Chuùng ta ñöôïc caûnh giaùc laø lôøi laõi caû theá gian maø chính mình hö maát naøo ích lôïi gì. Nhöng söï troâng ñôïi trôøi môùi ñaát môùi khoâng ñöôïc laøm giaûm suy, traùi laïi phaûi kích thích noã löïc phaùt trieån traùi ñaát naøy, nôi maø Thaân theå gia ñình nhaân loaïi môùi ñang taêng tröôûng vaø tieân baùo moät vaøi hình aûnh cuûa thôøi ñaïi môùi” [MV 39b].

Nhöõng ñieàu ñoù khoâng phaûi chæ laø nhöõng lôøi khuyeân ñaïo ñöùc nhaát thôøi, hoaëc moät caùch öùng xöû trong moät hoaøn caûnh ñaëc thuø, nhöng laø moät naõo traïng môùi, moät giaù trò cuûa thôøi ñaïi maø ngöôøi Kitoâ höõu haäu Coâng ñoàng khoâng theå boû qua hay töø choái.

2.3 Nguy cô taùch lìa ñöùc Tin vaø ñôøi soáng thöôøng ngaøy

Hieán cheá Muïc Vuï nhaän ñònh raèng moät trong nhöõng nguy cô lôùn nhaát cuûa thôøi ñaïi chính laø thaùi ñoä taùch lìa ñöùc Tin vaø ñôøi soáng thöôøng ngaøy :

“Söï trôï giuùp maø Giaùo Hoäi coá gaéng nhôø caùc Kitoâ höõu mang ñeán cho sinh hoaït nhaân loaïi 47*. Coâng Ñoàng khuyeán khích caùc Kitoâ höõu, coâng daân cuûa caû hai ñoâ thò, haõy noã löïc vaø trung thaønh chu toaøn nhöõng boån phaän traàn theá cuûa hoï döôùi söï höôùng daãn cuûa tinh thaàn Phuùc AÂm. Thöïc sai laàm cho nhöõng ai bieát raèng chuùng ta khoâng coù moät queâ höông tröôøng toàn ôû traàn theá nhöng phaûi kieám tìm moät queâ höông haäu lai, maø laïi töôûng raèng mình coù theå xao laõng caùc boån phaän traàn gian 13, nhö theá laø khoâng nhaän thaáy chính ñöùc tin buoäc phaûi chu toaøn caùc boån phaän ñoù hoaøn haûo hôn, moãi ngöôøi tuøy theo ôn goïi cuûa mình 14. Ngöôïc laïi, cuõng sai laàm khoâng keùm ñoái vôùi nhöõng ai nghó raèng coù theå daán thaân hoaøn toaøn vaøo caùc sinh hoaït traàn theá nhö theå caùc sinh hoaït aáy hoaøn toaøn xa laï vôùi ñôøi soáng toân giaùo, vì cho raèng ñôøi soáng toân giaùo chæ heä taïi nhöõng haønh vi phuïng töï vaø moät vaøi boån phaän luaân lyù phaûi chu toaøn. Söï phaân ly giöõa ñöùc tin maø hoï tuyeân xöng vaø cuoäc soáng thöôøng nhaät cuûa nhieàu ngöôøi phaûi keå vaøo soá nhöõng sai laàm traàm troïng nhaát cuûa thôøi ñaïi chuùng ta. Vaø göông muø naøy ngay trong Cöïu Öôùc caùc Tieân Tri ñaõ maïnh meõ toá caùo 15 vaø trong Taân Öôùc chính Chuùa Gieâsu Kitoâ coøn ngaêm ñe nhieàu hôn nöõa baèng nhöõng hình phaït naëng neà 16. Vaäy, khoâng ñöôïc taïo ñoái nghòch giaû taïo giöõa sinh hoaït ngheà nghieäp vaø xaõ hoäi vôùi ñôøi soáng toân giaùo. Ñoái vôùi Kitoâ höõu, xao laõng boån phaän traàn theá töùc laø xao laõng boån phaän ñoái vôùi tha nhaân vaø hôn nöõa ñoái vôùi chính Thieân Chuùa, khieán phaàn roãi ñôøi ñôøi cuûa mình bò ñe doïa. Theo göông Chuùa Gieâsu ñaõ soáng nhö moät ngöôøi thôï, caùc Kitoâ höõu haõy vui möøng vì coù theå thi haønh moïi sinh hoaït traàn theá maø ñoàng thôøi coù theå lieân keát trong moät toång hôïp soáng ñoäng duy nhaát: caùc coá gaéng nhaân loaïi, gia ñình, ngheà nghieäp, khoa hoïc hay kyõ thuaät vôùi caùc giaù trò toân giaùo. Döôùi söï ñieàu höôùng toái cao cuûa caùc giaù trò toân giaùo naøy, moïi söï ñöôïc qui höôùng veà vinh quang Thieân Chuùa. [MV 43a].

Thaùi ñoä taùch rôøi naøy khoâng laø gì khaùc hôn heä quaû cuûa moät loái nhìn theo quan ñieåm duy linh, trong ñoù, chæ nhöõng gì thieâng lieâng môùi coù giaù trò. Ngöôïc laïi, thaùi ñoä gaén lieàn ñöùc Tin vaø cuoäc soáng thöôøng ngaøy chính laø nhìn nhaän chuû quyeàn cuûa Thieân Chuùa treân taát caû moïi söï; vaø nhaän raèng traùch nhieäm cuûa con ngöôøi trong coâng cuoäc traàn theá cuõng chính laø traùch nhieäm do Ñöùc Tin ñoøi hoûi.

2.4 Xaùc ñònh laïi nguoàn maïch luaân lyù

Truyeàn thoáng Do thaùi Kitoâ giaùo luoân luoân laáy Chuùa laø nguoàn maïch cuûa luaân lyù. Daân Chuùa ñaõ tuaân giöõ luaät leä, Möôøi Ñieàu Raên chaúng haïn, khoâng phaûi vì luaät leä ñoù hoaøn haûo, nhöng tröôùc tieân laø vì trung tín vôùi Chuùa. Cuõng theá neàn luaân lyù Kitoâ giaùo, tröôùc tieân, tìm söï baûo ñaûm nôi nhöõng chaân lyù maïc khaûi. Tuy nhieân, nhö theá khoâng coù nghóa laø luaân lyù Kitoâ giaùo coù theå bao haøm nhöõng ñieàu traùi nghòch vôùi töï nhieân. Ngöôïc laïi, nieàm tin cho chuùng ta bieát raèng chính maïc khaûi laø con ñöôøng ñöôïc höôùng daãn ñeå soáng troïn veïn phaåm chaát ngöôøi; nhöõng chaân lyù cuûa Chuùa giuùp cho haønh trình ñôøi ngöôøi ñöôïc ngay chính[29].

Moät quan nieäm toäi chæ laø vaø chæ vì traùi yù Chuùa seõ taïo neân moät loâ caùc “toäi voâ duyeân” vaø caû nhöõng “nhaân ñöùc voâ duyeân”; nhöõng thöù “toäi” chaúng coù gì laø ngöôïc vôùi tình yeâu thöông, chaúng coù gì laø xaáu theo caûm quan töï nhieân, trong saùng, bình thöôøng; vaø nhöõng nhaân ñöùc chaúng theå hieän ñöôïc moät chuùt yeâu thöông baùc aùi naøo caû. Nhieàu ngöôøi Kitoâ höõu chæ coøn thaáy toäi laø ñieàu gì thuaàn tuùy thieâng lieâng chöù khoâng thaáy söï giaèng xeù cuûa toâi trong cuoäc soáng hoâm nay; ôn phuùc cuõng laø nhöõng thöïc taïi thuaàn tuùy thieâng lieâng chöù khoâng phaûi laø nhöõng yeáu toá goùp phaàn xaây döïng Nöôùc Trôøi ngay töø hoâm nay. Vieäc Thieân Chuùa tha toäi chæ coøn coù nghóa laø Thieân Chuùa thoâi tính soå ôû ñôøi sau chöù khoâng thaáy raèng Thieân Chuùa muoán lieân ñôùi vôùi toäi nhaân ñeå söûa chöõa nhöõng ñoå vôõ do toäi loãi gaây neân. Ñaây laø moät moái nguy khoâng nhoû[30]! Chính nhöõng loaïi “toäi phuùc” nhö theá laøm cho ñôøi soáng ñaïo maát daàn yù nghóa chaân chính vaø cuõng laøm meùo moù khuoân maët ñích thöïc cuûa moät Thieân Chuùa yeâu thöông.

ÔÛ ñaây chuùng ta laïi coù theå thaáy tính caùch can ñaûm cuûa thaùnh Thomas khi Ngaøi baøn veà vaán ñeà luaân lyù khôûi töø haïnh phuùc cuûa con ngöôøi chöù khoâng phaûi khôûi töø thieân luaät.

3. Tìm laïi yù nghóa Ñöùc Tin

3.1 Xöông soáng cuûa lòch söû cöùu ñoä chính laø cuoäc soáng

Khôûi ñaàu cuûa kinh nghieäm Do Thaùi - Kitoâ giaùo laø cuoäc soáng, chính vì traên trôû vôùi nhöõng ñau khoå trong cuoäc soáng maø caùc thaùnh kyù nhaän ra ñöôïc nguoàn goác cuûa noù laø toäi; vaø cuõng chính vì tha thieát vôùi cuoäc soáng maø con ngöôøi ñöôïc keâu goïi mong chôø Ñaáng Cöùu Tinh. Ôn cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa trong Ñöùc Gieâsu, moät caùch chính yeáu, cuõng chaúng phaûi laø nhaèm giaûi thoaùt khoûi cuoäc soáng nhöng, ngöôïc laïi, chính laø daãn daét toaøn theå lòch söû vuõ truï vaø con ngöôøi ñeán ngaøy hoaøn taát chung cuoäc.

Ôn cöùu ñoä cuûa Ñöùc Gieâsu khoâng phaûi laø caùi cheát lô löôûng, chæ coù moät giaù trò phaùp lyù tröôùc maët Chuùa Cha, nhöng chính laø moät cuoäc ñôøi heát loøng yeâu thöông, ñoùn nhaän con ngöôøi nhaát laø nhöõng ngöôøi bò boû rôi, moät thaùi ñoä yeâu thöông cho ñeán cuøng, cho duø chính vì söï lieân ñôùi yeâu thöông ñoù maø Ngaøi bò gieát cheát. Caùi cheát cuûa Ngaøi gaén lieàn vôùi cuoäc ñôøi, söù vuï coâng khai vaø boäc loä yù nghóa troïn veïn cuûa söù vuï aáy. Tin Möøng Ñöùc Gieâsu rao giaûng khoâng phaûi chæ laø nhöõng nhaân ñöùc ñeå ñoåi loái cuoäc giaûi thoaùt khoûi cuoäc ñôøi, nhöng chính laø haït men, haïi caûi ñeå bieán traàn gian thaønh Nöôùc Trôøi. Cuõng theá, vieäc Phuïc Sinh cuûa Ngaøi khoâng phaûi chæ laø ñeå khaúng ñònh vò theá Con Thieân Chuùa maø laø ñeå tieáp tuïc thöïc hieän nhöõng ñieàu Ngaøi ñaõ laøm trong cuoäc ñôøi coâng khai cuûa Ngaøi[31].

Khi Ñöùc Kitoâ taùch rôøi beänh taät ra khoûi toäi loãi caù nhaân tröïc tieáp cuûa ngöôøi beänh taät[32], thì khoâng coù nghóa laø toäi loãi khoâng dính daùng gì tôùi nhöõng tai hoïa trong cuoäc soáng. Chính toäi loãi chung cuûa nhaân loaïi ñang laây lan, toäi töø choái chöông trình cuûa Thieân Chuùa ñaõ ñöa con ngöôøi vaøo tình caûnh bi ñaùt hieän taïi, nhöõng ñieàu ñoù khoâng deã daøng phaân taùch raïch roøi trong töøng tröôøng hôïp ñeå qui gaùn toäi cho moät ai; vaø ôû ñaây, Chuùa Gieâsu muoán nhaán maïnh tôùi ôn cöùu ñoä hôn laø ngoài suy tính ñeå keát aùn. Cuõng theá, khi Chuùa Gieâsu khaúng ñònh “theá thì cuûa Ceùsar traû veà Ceùsar; cuûa Thieân Chuùa, traû veà Thieân Chuùa” [Mt 22,21], thì ñieàu aáy khoâng coù nghóa laø Ñöùc Gieâsu thieát laäp moät theá giôùi rieâng, moät theá giôùi toân giaùo taùch bieät khoûi cuoäc soáng, moät theá giôùi thieâng lieâng khoâng dính tôùi nhöõng nhu caàu cuûa cuoäc soáng thaät. Nhöng ñoù laø Chuùa Gieâsu khaúng ñònh moät caùch thöùc giaûi quyeát caên baûn cho cuoäc ñôøi, caùch thöùc ñaëc tröng cuûa Do Thaùi Kitoâ giaùo, caùch thöùc tìm veà nguoàn coäi saâu xa nhaát cuûa ôn cöùu ñoä, “traû veà cho Thieân Chuùa”.

Cuoái cuøng, nieàm hy voïng Caùnh Chung cuõng chính laø mong chôø Thieân Chuùa hoaøn taát lòch söû nhaân loaïi trong moät theá giôùi ñaïi ñoàng, “töù haûi giai huynh ñeä”. Ta coù theå noùi raèng, hôn taát caû moïi toân giaùo vaø hoïc thuyeát khaùc, Do Thaùi Kitoâ giaùo laø ñaïo gaén lieàn vôùi cuoäc ñôøi.

3.2 Tin Möøng laøm cho ngöôøi ta ñöôïc soáng doài daøo

Trong nhöõng cuoäc tranh luaän cuoái cuøng vôùi ngöôøi Do Thaùi, Chuùa Gieâsu keâu môøi ngöôøi Do Thaùi haõy tin vaøo nhöõng vieäc laøm cuûa Ngaøi nhaân danh Chuùa Cha, vaø coâng vieäc ñoù ñöôïc minh chöùng cuï theå baèng chính ñôøi soáng cuûa ñoaøn chieân :

“Chieân cuûa toâi thì nghe tieáng toâi; toâi bieát chuùng vaø chuùng theo toâi. Toâi ban cho chuùng söï soáng ñôøi ñôøi…” [Ga 10, 27-28]

Ñöùc Gieâsu, laø Muïc Töû nhaân laønh, choïn laáy muïc tieâu cuûa söù vuï laø laøm cho ñoaøn chieân ñöôïc soáng sung maõn, troïn veïn, doài daøo :

“Phaàn toâi, toâi ñeán ñeå cho chieân ñöôïc soáng vaø soáng doài daøo” [Ga 10, 10]

Vaø cuõng chính vì söï soáng doài daøo phong phuù cuûa ñaøn chieân maø Chuùa hy sinh maïng soáng mình :

“Keû troäm chæ ñeán ñeå aên troäm, gieát haïi vaø phaù huûy. Phaàn toâi, toâi ñeán ñeå cho chieân ñöôïc soáng vaø soáng doài daøo. Toâi chính laø Muïc töû nhaân laønh. Muïc töû nhaân laønh hy sinh maïng soáng mình cho chieân”[Ga 10, 10-11]

Öu tö lôùn trong taâm hoàn cuûa Chuùa Gieâsu laø laøm cho con ngöôøi ñöôïc soáng khoâng chöù phaûi laø baûo veä vinh quang Thieân Chuùa. Chuùng ta coù theå thaáy heát söùc roõ raøng caû cuoäc ñôøi Ñöùc Gieâsu laø moät cuoäc ñaáu tranh cho con ngöôøi, nhaát laø nhöõng ngöôøi beù moïn. Chuùa Gieâsu luoân luoân ñöùng veà phía con ngöôøi, nhaát laø nhöõng ngöôøi beù moïn, ñeå choáng laïi nhöõng ngöôøi Do Thaùi muoán nhaân danh söï cao caû cuûa Thieân Chuùa ñeå boùp ngheït ñôøi soáng con ngöôøi. Chuùa Gieâsu chöõa beänh trong ngaøy Sabaùt [xc. Ga 5,16], Chuùa Gieâsu taùn ñoàng vieäc ngöôøi ñoùi coù theå “aên baùnh tröng hieán”, vaø caùc moân ñeä cuûa Ngaøi coù quyeàn lao ñoäng ñeå aên trong ngaøy Sabaùt [xc. Mt 12,1-8]; Chuùa Gieâsu ñaõ daùm tuyeân boá moät ñieàu heát söùc taùo baïo, moät tuyeân ngoân “voâ tieàn khoaùng haäu“ trong lòch söû nhaân loaïi : “Ngaøy Sabaùt ñöôïc laøm ra vì con ngöôøi chöù khoâng phaûi con ngöôøi vì ngaøy Sabaùt” [Mc 2, 27].

Tin Möøng cuûa Chuùa Gieâsu nhö theá chính laø moät tuyeân ngoân nhaân baûn troïn veïn nhaát, nôi ñaây con ngöôøi ñöôïc laø mình, ñöôïc soáng phaåm vò cao quí cuûa mình, vaø ñöôïc ñaùp öùng nhöõng nhu caàu thaâm saâu nhaát cuûa phaän ngöôøi, chöù khoâng phaûi moät ñôøi soáng ñaïo duùm doù, sôï seät; moät nhaân caùch aáu tró, so ño tính toaùn; bieåu loä trong tinh thaàn neä luaät, laùch luaät, hoaëc thu gom coâng phuùc moät caùch maùy moùc cho ñôøi soáng mai sau. Chính trong aùnh saùng Tin Möøng aáy, con ngöôøi ñöôïc lôùn leân trong moïi chieàu kích, nhaân baûn vaø taâm linh

3.3 Giaù trò thieâng lieâng trong vieäc traàn tuïc

Naõo traïng cuûa ngöôøi Hy Laïp voán phaân bieät tinh thaàn khaùc vôùi vaät chaát vaø thieát laäp moät baäc thang giaù trò theo tieâu chuaån nhöõng gì caøng ít dính vaøo vaät chaát caøng cao quí. Ngöôïc laïi, Thaùnh Kinh cho chuùng ta moät quan nieäm khaùc, theo ñoù, moïi vaät Chuùa laøm neân ñeàu toát ñeïp, vaø söï thieän haûo aáy vaãn luoân coù trong moïi vaät, bao laâu söï vaät vaãn soáng ñuùng theo baûn chaát “thuoäc veà Chuùa“ cuûa chuùng. Ñoù laø moät quan nieäm laïc quan vaø traân troïng traàn gian :

“Quaû theá, Chuùa yeâu thöông moïi loaøi hieän höõu, vaø khoâng gheâ tôûm moät loaøi naøo Chuùa ñaõ laøm ra; vì giaû nhö Chuùa gheùt loaøi naøo, thì Chuùa ñaõ chaúng döïng neân” [Kn 11,25].

Nhö theá, traàn gian töï noù laø toát ñeïp, vaø traàn gian aáy khoâng caàn phaûi bò maït saùt ñeå laøm noåt baät danh giaù cuûa Chuùa, nhöng caàn phaûi ñöôïc ñeà cao ñeå laøm noåi baät taùc ñoäng cöùu ñoä cuûa Ngaøi, ñuùng nhö lôøi thaùnh Ireâneâ : Vinh quang Thieân Chuùa laø con ngöôøi ñöôïc soáng.

Hôn nöõa, trong “Duï ngoân veà söï traàn tuïc hoùa”, Mt 25, 31-46, chuùng ta thaáy Thieân Chuùa phaân loaïi chieân vaø deâ khoâng döïa theo vieäc nhaän ra hay khoâng nhaän ra söï hieän dieän cuûa Chuùa, nhöng theo tieâu chuaån cuûa nhöõng coâng vieäc traàn theá. Roõ raøng Chuùa Gieâsu ñaët taàm quan troïng cuûa cuoäc soáng nôi sinh hoaït ñôøi thöôøng, ñoàng thôøi Ngaøi thaùnh hoùa coâng vieäc ñôøi thöôøng aáy baèng caùch cho noù moät giaù trò coù tính quyeát ñònh ñoái vôùi vaän mang sieâu nhieân cuûa con ngöôøi:

“Ta baûo thaät caùc ngöôi, moãi laàn caùc ngöôi laøm nhö theá cho moät trong nhöõng anh em beù nhoû nhaát cuûa Ta ñaây laø caùc ngöôi ñaõ laøm cho chính Ta vaäy” [Mt 25, 40].

Quaû thaät, töï caên baûn cuûa truyeàn thoáng Do Thaùi Kitoâ giaùo, chuùng ta ñaõ thaáy maàm moáng cuûa moät cuoäc caùch maïng. Thay vì moät theá giôùi ñaày thaàn thaùnh cuûa caùc toân giaùo coå xöa, theá giôùi saùng taïo cuûa Thaùnh Kinh ñaõ taùch bieät Thieân Chuùa khoûi theá giôùi, quan nieäm aáy ñaõ goùp moät phaàn quan troïng vaøo tieán trình traàn tuïc hoùa cuûa nhaân loaïi[33]. Ñoàng thôøi, thay vì ñaët vuõ truï treân con ngöôøi, Thaùnh Kinh ñaõ cho thaáy Thieân Chuùa trao vuõ truï ñaõ ñöôïc töôùc boû moïi tính tính thaàn thieâng aáy cho con ngöôøi ñeå con ngöôøi “ñaët teân” cho chuùng. Con ngöôøi khoâng coøn laø moät tieåu vuõ truï, phaûi noi theo qui luaät cuûa ñaïi vuõ truï, nhöng con ngöôøi ñöôïc trao traùch nhieäm ñöa daãn toaøn theå vuõ truï naøy veà cuøng ñích cuûa chuùng laø Thieân Chuùa. Trong boái caûnh chung aáy, ta hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa cuoäc soáng traàn theá vaø traùch nhieäm cuûa con ngöôøi vôùi theá giôùi aáy : con ngöôøi coù traùch nhieäm nhaân vaên hoùa theá giôùi baèng nhöõng giaù trò nhaân baûn, vaø thieâng lieâng hoùa theá giôùi baèng chính nieàm tin cuûa mình.

Dó nhieân khoâng ñöôïc baùm vaøo duï ngoân naøy ñeå loaïi tröø taát caû moïi sinh hoaït toân giaùo vaø phöôïng töï. Tuy vaäy, chuùng ta cuõng coù theå khaúng ñònh chaéc chaén raèng moät ñôøi soáng toân giaùo maø khoâng troå sinh hoa traùi trong moät ñôøi soáng yeâu thöông cuï theå thì khoâng theå laø moät ñôøi soáng cuûa nhöõng ngöôøi ñöôïc cöùu ñoä, nhö lôøi thaùnh Thomas: “AÂn suûng khoâng phaù huûy nhöng kieän toaøn töï nhieân”[St I, q.1, a.9, ad 2].

3.4 Thieân Chuùa ñöùng veà phe söï thieän

Qua ñoaïn Tin Möøng Mc 3, 1-5, Chuùa Gieâsu cho chuùng ta moät tieâu chuaån nhaän ñònh veà haønh vi luaân lyù, khoâng phaûi döïa treân loái phaân bieät thaùnh thieâng vaø traàn tuïc, nhöng treân tieâu chuaån thieän aùc :

“Ngaøy Sabaùt, ñöôïc laøm ñieàu laønh hay ñieàu döõ, cöùu maïng ngöôøi hay gieát ñi” [Mc 3,1-5]

Khi lo laéng baûo veä ngaøy Sabaùt, nhöõng ngöôøi Do Thaùi muoán ñaët laèn ranh giöõa thaùnh thieâng vaø traàn tuïc, giöõa Thieân Chuùa vaø cuoäc soáng ñôøi thöôøng. Caùch phaân chia ñoù laøm cho cuoäc soáng traàn gian ñöông nhieân phaûi cam chòu, nhöõng noã löïc cuûa con ngöôøi phaûi döøng böôùc tröôùc giôùi tröôùc cuûa thôøi gian thaùnh thieâng, cuûa khoâng gian thaùnh thieâng. Chuùa Gieâsu laïi ñaët laèn ranh phaân chia theo moät quan ñieåm khaùc, phaân chia giöõa thieän vaø aùc, giöõa cöùu ngöôøi hay gieát ngöôøi. Caùch nhìn ñoù cho thaáy Thieân Chuùa ñöùng veà phe söï thieän, Thieân Chuùa uûng hoä nhöõng thieän haûo trong cuoäc soáng con ngöôøi. Ñöùc Gieâsu khoâng phaân bieät Thieân Chuùa moät beân, traàn gian moät beân, theo kieåu ngöôøi Hy Laïp; nhöng Ngaøi phaân bieät Chuùa cuøng nhöõng söï thieän moät beân, beân kia laø satan vaø nhöõng söï döõ. Loái phaân chia cuûa Ñöùc Gieâsu thuùc baùch con ngöôøi daán thaân treân neûo ñöôøng söù vuï, neûo ñöôøng nhaân hoùa vaø thaùnh hoùa traàn gian.

 Hôn nöõa, chöùng ta coøn nhaän ra söù maïng cuûa Chuùa Gieâsu laø tìm caùch giaûi thoaùt con ngöôøi, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi ngheøo khoå, khoûi nhöõng raøng buoäc theo baäc thang giaù trò luaân lyù cuûa nhöõng ngöôøi Do Thaùi, moät thöù baäc thang giaù trò quaù ñeà cao söï thaùnh thieâng vaø ñoùng kín cöûa Nöôùc Trôøi tröôùc nhöõng keû beù moïn.

Veà ñieàu naøy, Thaùnh Thomas cuõng coù moät laäp tröôøng tuyeät dieäu : “Tình yeâu cuûa Thieân Chuùa chính laø nguyeân nhaân phuù ban vaø taùc taïo neân söï thieän haûo trong caùc söï vaät” [ST. I part., q. 20; a. 2, resp.]

 

Keát

Coù moät laøng kia laøm ngheà may muõ. Nhöõng tay thôï laønh ngheà trong ngoâi laøng aáy vaãn luoân ganh ñua nhau ñeå trình baøy nhöõng chieác muõ toát nhaát, ñeïp nhaát, ñoäc ñaùo nhaát. Ñoù laø moät ngoâi laøng “ñaày söùc soáng”. Tuy theá, nhöõng ngöôøi thôï may muõ aáy laïi khoâng bieát ñoäi muõ vaø khi ra ñöôøng, hoï vaãn caàm chieác muõ ñeïp cuûa mình trong tay ñeå khaúng ñònh tay ngheà cuûa mình laø ñoäc ñaùo. Nhöõng ngöôøi thôï aáy luoân luoân ñau oám vì naéng möa …

Ta coù theå noùi raèng nhieàu sinh hoaït ñaïo cuûa Giaùo Hoäi Vieät Nam gioáng nhö laøng ngheà muõ aáy. Thay vì ñeå ñöùc Tin vaø nhöõng sinh hoïat phöôïng töï, sinh hoïat ñaïo ñöùc, mang laïi moät söï che chôû treân haønh trình cuoäc ñôøi, caùc sinh hoaït aáy laïi töï tìm lyù do hieän höõu trong moät theá giôùi naøo khaùc; thay vì tìm thaáy nieàm vui vaø söï bình an cuûa Chuùa treân böôùc ñöôøng ñôøi, nhieàu Kitoâ höõu laïi chæ bieát toâ veõ maõi moät thöù “ñaïo thieâng lieâng” ñeå duøng trong moät theá giôùi khaùc.

“Ñaïo” Luaân Lyù

1. Caùc thaùnh trong Giaùo Hoäi

1.1 Nguyeân lyù naøo ?        

Cöù nhö thoùi quen trong Giaùo Hoäi, vaøo ngaøy leã moät vò thaùnh naøo ñoù, ta phaûi coá tìm cho ra nhöõng ñöùc tính ñaëc bieät cuûa ngaøi, ñeå ca tuïng vaø ñeå laøm göông cho ngöôøi tín höõu. Quan nieäm chung chung vaãn cho raèng caùc thaùnh khoâng theå laø nhöõng con ngöôøi taàm thöôøng nhö chuùng ta, caùc thaùnh phaûi coù ñieàu gì hôn ngöôøi, phaûi khaùc vôùi nhöõng ngöôøi chuùng ta nhìn thaáy, gaëp gôõ hieän nay trong cuoäc soáng... Nhöng quaû thaät laø khoù ñeå tìm ra moät ñöùc tính naøo troåi vöôït nôi hai oâng Simon vaø Giuña naøy[34]. Lòch söû khoâng ñeå laïi veát tích naøo ñaëc bieät; hai vò ñöôïc thaùnh kyù keå ñeán sau roát, treân moãi Giuña phaûn boäi maø thoâi; nhöõng thöù haïng "roát beùt".

Ñieàu ñoù laøm cho ta boãng söïc tænh ñeå nhaän ra raèng : khoâng phaûi chæ coù hai vò naøy maø hình nhö caû nhoùm 12 toâng ñoà ñeàu laø nhöõng ngöôøi khoâng phaûi ngon laønh gì; noùi ñuùng ra, caùc vò cuõng laø nhöõng con ngöôøi khaù cuø laàn. Pheâroâ, toâng ñoà tröôûng, thì boác ñoàng; Giacoâbeâ vaø Gioan thì noùng naåy [con cuûa saám seùt] vaø ham meâ quyeàn löïc [Mc 10, 35-45]; Gioan laïi coøn nhoû moïn [khoâng cho nhöõng ngöôøi nhaân Danh Chuùa maø tröø quæ Lc 9,49-50]; caùc oâng khaùc thì nhaùt ñaûm vaø ngu doát.... Ñieàu ñoù khoâng khoûi laøm chuùng ta lieân töôûng tôùi Giaùo Hoäi hieän nay, trong ñoù cuõng coù khoâng ít caùc vò giaùm muïc "cuø laàn", nhöõng linh muïc, tu só ñaày nhöõng tính xaáu...

Vaø cöù tieáp tuïc theo lyù luaän nhö treân, chaéc chuùng ta cuõng phaûi töï hoûi : khoâng bieát trong khi thöùc suoát ñeâm ñeå caàu nguyeän, Chuùa Gieâsu coù nguû gaät hay khoâng maø laïi choïn "ñöôïc" 12 vò theá aáy ? Thaùnh Thaàn coù ñi vaéng khoâng ñeå Giaùo Hoäi choïn löïa nhöõng thöøa taùc vieân nhö vaäy ?

Trong taâm thöùc ngöôøi Kitoâ höõu hieän nay, heã noùi ñeán "thaùnh" laø ngöôøi ta nghó ngay ñeán oâng thaùnh naøy baø thaùnh kia; heã noùi ñeán caùc thaùnh laø ngöôøi ta luoân phaûi ca tuïng nhaân ñöùc, söï anh huøng, söï gioûi dang, ñaïo ñöùc... nhö theå chính nhôø caùc ñöùc tính aáy maø caùc vò aáy ñaõ laøm thaùnh. Ngöôøi Kitoâ höõu raát ít ñeå yù, khoâng bieát, hoaëc bieát nhöng chöa thaám saâu vaøo taâm thöùc raèng : tính chaát "thaùnh" laø cuûa Chuùa, vaø caùc "vò thaùnh" chæ laø ñöôïc thoâng chia söï thaùnh thieän cuûa Chuùa. Lôøi kinh Vinh Danh trong thaùnh leã tuyeân xöng raèng "chæ coù moät mình Chuùa laø Ñaáng Thaùnh". Nhöõng ñieàu ñoù phaûi chaêng phaûn aûnh moät taâm thöùc chung trong Giaùo Hoäi, moät taâm thöùc naëng veà luaân lyù vaø ít caûm nhaän ñöôïc tính cöùu ñoä ? Ñôøi soáng ñaïo nhö theá gioáng nhö moät cuoäc leo nuùi luaân lyù vaø ai khoûe maïnh, kheùo leùo môùi coù theå leân tôùi nhöõng ñænh cao. Bao giôø ngöôøi Kitoâ höõu coøn nhìn caùc thaùnh nhö nhöõng maãu göông "ñaïo ñöùc" chöù khoâng phaûi nhö chöùng taù cho söùc maïnh cuûa nieàm Tin vaø ôn cöùu ñoä, thì nguyeân lyù taùc ñoäng trong söùc soáng cuûa Giaùo Hoäi vaãn coøn laø luaân lyù chöù khoâng phaûi Ñöùc Tin.

1.2 Maàu nhieäm tuyeån löïa

Nhoùm 12 ñöôïc Chuùa Gieâsu tuyeån choïn, khoâng phaûi qua moät cuoäc thi cöû, phoûng vaán... ñeå xeùt duyeät naêng löïc nhöng chæ do yù muoán cuûa Ngaøi; vaø keát quaû cuûa cuoäc tuyeån choïn aáy khoâng coù veû thaønh coâng. Cuõng theá, ngöôøi ta vaãn coù theå thaáy Thieân Chuùa tuyeån choïn nhieàu giaùm muïc "cuø laàn", nhieàu linh muïc quan lieâu, hoáng haùch, nhieàu tu só quaù lo baûo veä neáp soáng cuûa mình... Söï thaät ñoù thöôøng khieán nhieàu ngöôøi khoù chòu böïc doïc; vaø chaéc haún cuõng coù ngöôøi thaàm nghó Thieân Chuùa ñaõ choïn laàm.

Nhieàu laàn chuùng ta coù theå thaáy, cöù bình thöôøng, ñaùng leõ ra Chuùa phaûi choïn ngöôøi naøy chöù khoâng phaûi ngöôøi kia... Söï tuyeån choïn cuûa Thieân Chuùa thaät khoù hieåu. Coù moät maàu nhieäm naøo trong nhöõng vieäc tuyeån löïa aáy ? Thieân Chuùa tuyeån choïn theo Thaùnh YÙ cuûa Ngaøi, chuùng ta caàn nhìn ra maàu nhieäm tuyeån choïn cuûa Chuùa, ñeå nhaän ra maàu nhieäm cöùu ñoä vaø toân troïng maàu nhieäm tuyeån choïn aáy.

2. Nhöõng neûo ñöôøng luaân lyù

2.1. Taäp luyeän nhaân ñöùc ?

Tu nghóa laø söûa. Nhöõng ngöôøi tu ngaøy xöa, quyeát taâm hình thaønh neân con ngöôøi troïn haûo cuûa mình baèng moät noã löïc tu söûa, thay ñoåi tính tình, deïp boû neát xaáu, luyeän taäp nhaân ñöùc… Ñoù laø moät noã löïc chính yeáu cuûa ñôøi tu noùi chung, linh muïc trieàu cuõng nhö tu só [35].

Con ñöôøng aáy thaät ñaùng kính troïng, nhöng khoâng phaûi laø khoâng coù nhöõng choã "luûng". Ngöôøi ta thaáy, khoâng phaûi laø hieám, nhöõng ngöôøi ñaïo ñöùc "coù cuû" nhöng laïi öùng xöû thieáu nhaân baûn; khoâng phaûi laø hieám nhöõng tröôøng hôïp maø caùc baäc ñaùng kính, trong lôøi aên tieáng noùi, trong laäp tröôøng naøy khaùc, laïi boäc loä moät caùi gì saâu xa khaù ích kyû hoaëc kyø dò maø ngöôøi ta khoù coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Noùi chung, ta thaáy con ñöôøng tu cuûa theá heä xöa ñaày tính caùch luaân lyù vaø coù tính duy yù chí.

Maët khaùc, caùch thöùc taäp luyeän nhaân ñöùc nhö theá thöôøng döïa treân moät neàn taûng chung laø "nhaân ñöùc chòu vaäy"; nghóa laø khoâng tìm thaáy giaù trò noäi taïi, giaù trò "höõu theå" cuûa haønh vi luaân lyù maø chæ laø noã löïc yù chí, laø thaùi ñoä raùng goàng leân ñeå chu toaøn moät giôùi luaät hay moät giaù trò ñöôïc bao boïc beân ngoaøi maø thoâi.

2.2 Con ñöôøng lyù söï ?

Nhöõng ngöôøi tu treû ngaøy nay thì hình nhö khoâng coøn baän taâm bao nhieâu ñeán noã löïc tu söûa veà phöông dieän luaân lyù. Ngöôøi tu só ngaøy nay coù nhöõng coá gaéng thaêng tieán baûn thaân baèng hoïc haønh, baèng taøi naêng, baèng nhöõng coá gaéng chu toaøn traùch nhieäm cuûa mình. Ñoái vôùi vaán ñeà ñaïo ñöùc, ngöôøi tu só ngaøy nay, noùi chung, hình nhö ñeå thaû troâi theo nhòp soáng vaø thöôøng lyù söï ñeå bao che, baøo chöõa cho thaùi ñoä baûn thaân, cho tính xaáu hoaëc nhöõng sai soùt cuûa mình hôn laø söûa chöõa.

Con ñöôøng cuûa theá heä ngaøy nay toû ra ñaày tính caùch duy lyù. Ngöôøi ta tìm cho mình moät laäp tröôøng vaø coù theå töï cho raèng ñaõ ñuû. Ngöôøi ta maïnh daïn pheâ bình ngöôøi khaùc, pheâ phaùn xaõ hoäi… döïa theo laäp tröôøng, theo môù kieán thöùc cuûa mình maø ít khi nhaän ra sai soùt cuûa mình. Neáu quaû laø tö caùch ngöôøi tu só ngaøy nay coù bôùt phaàn naøo nhöõng thaùi ñoä öùng xöû thieáu nhaân baûn, kyø dò; thì ngöôøi tu só ngaøy nay hình nhö laïi quaù deã daøng tranh caõi ñeå baûo veä laäp tröôøng cuûa mình, deã daøng ñeà cao nhöõng löïa choïn thaùi ñoä rieâng cuûa mình.

Trong nhöõng laäp tröôøng ñaày tính thaàn hoïc hoaëc trieát-lyù- soáng naëng tính caù bieät nhö theá, ngöôøi ta laïi raát deã baét gaëp moät söï pheâ phaùn baát coâng vôùi ngöôøi khaùc; nhieàu phong caùch choïn löïa thaùi ñoä chaúng qua chæ ñeå khaúng ñònh caùi toâi cuûa mình nhieàu hôn laø do moät tinh thaàn söù vuï hoaëc xuaát phaùt töø moät giaù trò nhaân baûn saâu xa chaân chính.

Maët khaùc, ta thaáy tö caùch thöôøng ngaøy cuûa nhöõng con ngöôøi "coù laäp tröôøng" nhö theá laïi khoâng boäc loä ñöôïc chính quan ñieåm, laäp tröôøng cuûa mình gì caû… Neáu "veát raïn nöùt" trong ñöôøng loái cuõ laø söï xung khaéc giöõa baûn tính saâu xa vaø noã löïc luaân lyù, thì veát raïn nöùt cuûa con ñöôøng nhaân baûn laïi laø söï taùch bieät giöõa lyù trí vaø taám loøng, giöõa "laäp tröôøng" vaø moät traïng thaùi tinh thaàn thaám nhuaàn giaù trò nhaân baûn.

2.3 Keát quaû …?

Hai con ñöôøng aáy ñoái laäp nhau vaø moät beân thì thaùi quaù moät beân laïi baáp caäp. Tình traïng aáy khieán cho nhöõng ngöôøi "treû" chaúng phuïc ngöôøi "giaø", maø ngöôøi "giaø" laïi caøng khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc "ñaùm treû". Phaûn öùng laïi thaùi ñoä "ñaïo ñöùc cao sieâu" aáy, ngöôøi ta thöôøng ngaû theo ñöôøng loái thuaàn tuùy nhaân baûn, theo kieåu “laøm ngöôøi tröôùc khi laøm thaùnh”. Khoâng can ñaûm theå hieän nhöõng noã löïc cuûa yù chí trong vieäc luyeän taäp nhaân ñöùc nhö ngöôøi xöa, ngöôøi ta laïi töï laáy laøm ñuû vôùi nhöõng suy nghó, nhöõng laäp tröôøng ñaõ hoïc ñöôïc; khoâng tin vaøo nhöõng baøi hoïc luaân lyù coå xöa, ngöôøi ta laïi quaù tin vaøo moät vaøi tö töôûng, vaøi nguyeân lyù thôøi thöôïng cuûa xaõ hoäi… Coù leõ chính vì theá maø caû nhöõng giaù trò nhaân baûn ñích thöïc cuõng nhö nhöõng giaù trò sieâu nhieân chaân chính ñeàu khoâng ñuû söùc maïnh chöùng taù ñeå taïo neân moät taâm thöùc chung, giaù trò chung trong Giaùo Hoäi hieän nay.

Caû hai con ñöôøng aáy, thaät ra, ñeàu laø nhöõng noã löïc mang tính caùch con ngöôøi vaø ñeàu toû ra khoâng thaønh coâng bao nhieâu. "Taûng ñaù vaáp phaïm" thöôøng xuyeân cuûa caû hai ñöôøng loái naøy laø nhöõng hoaøn caûnh laøm "loøi ra" caùi ngu-ñoät-xuaát, caùi "baäy baï" xuaát hieän luùc khoâng ngôø, caùi sai traùi maø ta khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc… Nhöõng ñieàu ñoù cho thaáy, bình thöôøng, noã löïc tu söûa chæ laø moät lôùp haønh vi hoaëc yù thöùc bao boïc vaø xi maï cho con ngöôøi thaät, voán coøn ñaày nhöõng khieám khuyeát, han ræ ôû beân trong.

Ñoàng thôøi, caùi han ræ aáy luoân gaây neân nhöõng trôû ngaïi, nhöõng xung ñoät trong cuoäc soáng coäng ñoàng. Phaân tích moät cuoäc thaûo luaän, ta seõ thaáy coù raát nhieàu ñieàu ngöôøi ta gaân coå leân ñeå caõi, laïi chaúng phaûi laø moät ñieàu gì quan troïng laém, chaúng phaûi laø moät ñieàu coù moät taàm aûnh höôûng gì trong cuoäc soáng thöïc; hoaëc chæ laø ñieàu toâi tranh caõi luùc naøy, trong hoaøn caûnh naøy, tröôùc ngöôøi khaùc, coøn ngoaøi ra toâi cuõng chaúng thaät söï quan taâm ñeán vaán ñeà aáy laø bao… Ngöôøi ta baän taâm baûo veä caùi toâi cuûa mình nhieàu hôn laø baûo veä chaân lyù hay baûo veä lôïi ích chung.

2.4 Giôùi haïn cuûa nhöõng neûo ñöôøng tu söûa

Khoa taâm lyù ngaøy nay cho chuùng ta bieát raèng con ngöôøi ñaõ hình thaønh phaàn lôùn nhaân caùch cuûa mình raát sôùm… thôøi gian coøn laïi daønh cho con ngöôøi löïa choïn, vôùi taát caû moät taâm hoàn saùng suoát, thôøi gian aáy chaúng ñöôïc bao nhieâu. Roài nhöõng gì coøn daønh laïi cho töï do cuûa con ngöôøi tröôùc hoaøn caûnh cuõng chaúng deã daøng gì…

Do vaäy, trong quaù trình soáng, moãi moät con ngöôøi ñeàu mang theo mình caû moät lòch söû : töø khi trong baøo thai, hoaøn caûnh gia ñình, aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng, cuûa tröôøng lôùp, cuûa baïn beø…. Nhöõng ñieàu aáy, khi con ngöôøi baét ñaàu bieát yù thöùc vaø coù thieän chí muoán tu söûa, thì ñaõ trôû thaønh nhöõng veát haèn saâu trong nhaân caùch, trong taâm hoàn cuûa con ngöôøi roài. Con ngöôøi laø mình, tröôùc tieân, trong chính lòch söû cuûa ñôøi mình. Lòch söû aáy laø nhöõng gì ñaõ hieän thöïc, ñaõ xaåy ra, ñaõ taùc ñoäng, ñaõ ñöôïc gieo vaøo ñôøi; vaø ngöôøi ta haàu nhö khoâng bao giôø coù theå gaït boû chuùng ñi ñöôïc nöõa. Con ngöôøi khoâng theå choái boû lòch söû cuûa chính mình ñöôïc.

Moät soá tö töôûng trieát hoïc cuõng cho chuùng ta thaáy raèng, khi ngöôøi ta ñaõ gieo moät ñieàu gì vaøo trong theá giôùi, ñieàu ñoù trôû thaønh vónh cöûu, vaø con ngöôøi seõ phaûi chòu traùch nhieäm veà noù trong vónh cöûu. Ñieàu ñoù khoâng chæ coù nghóa laø moät söï xeùt xöû, ban thöôûng hay hình phaït cuûa moät Thöôïng Ñeá toái cao, nhöng coøn coù nghóa nhö moät qui luaät cuûa cuoäc soáng, moät qui luaät coù söùc maïnh cuûa noù ñeå phuïc hoài söï caân baèng cuûa vuõ truï…

Anaximandre noùi tôùi söï "baát chính ñoái vôùi nhau" vaø ñoøi "boài thöôøng vaø thoaû maõn laãn nhau". Empeùdocle noùi tôùi hai nguyeân lyù chính yeáu trong vuõ truï, "haän thuø" laø nguyeân lyù ly taùn vaø "tình yeâu" laø nguyeân lyù keát hôïp; ñoù laø nhöõng nguyeân lyù mang taàm möùc vuõ truï; Nietzsche thì veõ neân moät hình aûnh vuõ truï dieãn tieán theo qui luaät "qui hoài vónh cöûu"…

Nhöõng caùi nhìn nhö theá coù theå cho chuùng ta thaáy phaàn naøo moät söï thöïc : nhöõng ñieàu ta ñaõ gieo vaøo trong cuoäc ñôøi thì khoâng rôi vaøo queân laõng; vaø chuùng ta cuõng khoâng theå ñôn giaûn xoaù boû, söûa ñoåi chuùng caùch deã daøng, baèng moät thaùi ñoä luaân lyù caù nhaân hay saùm hoái "noäi taâm"; nhöng coøn phaûi chaáp nhaän qui luaät nhaân quaû trong dieãn bieán cuûa noù. "Gieo gioù gaët baõo" hay "gaäy oâng laïi ñaäp löng oâng"…

Quaû thaät, ñoái dieän vôùi nhöõng taàng saâu trong baûn chaát con ngöôøi, ñoái dieän vôùi nhöõng qui luaät mang taàm möùc vuõ truï nhö theá, nhöõng noã löïc coù tính caùch duy yù chí hoaëc duy lyù ñeàu toû ra quaù nhoû beù vaø hôøi hôït. Nhöõng döõ kieän noùi treân cho thaáy taàm voùc cuûa con ñöôøng tu söûa quaû thaät laø chöa ñoäng ñöôïc ñeán taàng saâu cuûa nhaân caùch con ngöôøi cuõng nhö chöa hoaù giaûi ñöôïc nhöõng xung ñoät thaâm saâu trong theá giôùi con ngöôøi.

Trong cuoäc soáng bình thöôøng, chuùng ta cuõng coù theå nghieäm thaáy raèng con ngöôøi khoâng deã gì coù theå ñoåi söûa ñoåi tính tình, khoâng deã gì coù theå gaït boû moät côn giaän hay moät söï thuø haèn chæ baèng quyeát taâm cuûa yù chí hay chæ baèng moät suy tö hay ho naøo. Maët khaùc, moät söï noã löïc söûa ñoåi nhö theá luoân bao haøm taâm traïng khoâng chaáp nhaän chính mình. Chính ñieàu naøy laïi laø nguoàn goác cuûa bieát bao nhieâu leäch laïc, xung ñoät trong cuoäc soáng con ngöôøi.

Nhö theá, neáu con ñöôøng tu ñöùc cuõ chöa giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà con ngöôøi, thì ta cuõng ñöôøng töôûng coù theå thay theá baèng con ñöôøng nhaân baûn hoaøn toaøn. Coù leõ con ñöôøng ñích thöïc phaûi laø : nhôø söï thaùnh thieän cuûa Chuùa [sieâu nhieân] ñeå coù theå neân ngöôøi hôn [nhaân baûn]; theo ñöôøng höôùng cuûa thaùnh Thomas : "AÂn suûng khoâng phaù huûy nhöng kieän toaøn töï nhieân"[36]. Laäp tröôøng ñoù cho thaáy : ñeå con ngöôøi coù theå soáng nhaân baûn, caàn tôùi söï trôï löïc cuûa ñôøi soáng sieâu nhieân; vaø moät ñôøi soáng sieâu nhieân ñích thöïc phaûi thöïc söï laøm taêng trieån ñôøi soáng nhaân baûn cuûa con ngöôøi. Noùi caùch khaùc vì khoâng theå töï mình laøm ngöôøi ñöôïc, neân ta phaûi laøm “thaùnh”; nghóa laø nhôø söï thaùnh thieän cuûa Chuùa ñeå laøm coù theå laøm ngöôøi.

2.5 Ñaïo luaân lyù

Lôøi loan baùo Tin Möøng cuûa Ñöùc Gieâsu Ñöùc Gieâsu khoâng khoâng phaûi chæ laø moät baøi hoïc, moät baøi hoïc luaân lyù thuaàn tuùy maø nhöõng ngöôøi ngheøo öôùc muoán cuõng chaúng theå sôø tôùi ñöôïc. Tin Möøng aáy khoâng phaûi laø söï thaùch ñoá nhöõng noã löïc luaân lyù cuûa con ngöôøi. Ñaïo Chuùa khoâng theå naøo laø con ñöôøng khoù khaên maø chæ nhöõng ngöôøi ñöôïc thöøa höôûng moät neà neáp giaùo duïc hoaøn haûo, hoaëc nhöõng ngöôøi coù tö chaát toát môùi coù theå ñi theo ñöôïc. Neáu ngöôøi ngheøo, ngheøo heøn voán sinh ñaïo taëc, maø khoâng theå soáng ñaïo Tin Möøng ñöôïc, thì raát coù theå ñoù khoâng coøn laø ñaïo cuûa Chuùa Gieâsu.

Vôùi nhöõng noã löïc luaân lyù, lyù töôûng neân hoaøn thieän nhö Cha treân trôøi thöôøng ñöôïc quan nieäm nhö moät khuoân khoå voâ ngaõ, thaät troøn tròa, thaät chuaån möïc, thaät hoaøn haûo; hoaøn haûo ñeán möùc trôû thaønh moät khuoân khoå “sieâu hình”. Coâng vieäc chính cuûa ñôøi soáng ñaïo laø so chieáu caùch soáng mình vôùi khuoân khoå chuaån möïc aáy ñeå xaùc ñònh ñaâu laø toäi vaø ñaâu laø nhaân ñöùc.

Caùch thöùc theo ñuoåi moät ñôøi soáng ñaïo nhö theá trôû thaønh nhö moät cuoäc thi tuyeån, trong ñoù, vieäc coâng boá Tin Möøng Cöùu Ñoä chæ coøn laø “ñeà baøi”, Tin Möøng trôû thaønh “taøi lieäu hoïc taäp”, noã löïc soáng ñaïo gioáng nhö vieäc laøm baøi thi, vôùi nhöõng giaáy thi ñaõ ñöôïc roïc phaùch, ñeå hy voïng moät soá ñieåm vöôït qua möùc trung bình….

Chuùng ta coù theå thaáy loái soáng ñaïo cuûa ña soá ngöôøi tín höõu chæ laø moät noã löïc tuaân giöõ Möôøi Ñieàu Raên, noã löïc töø boû toäi loãi vaø laäp coâng phuùc cho cuoäc soáng mai sau. Loái soáng ñaïo aáy, moät caùch naøo ñoù, bieán Kitoâ giaùo thaønh moät trong caùc thöù ñaïo daïy ngöôøi ta "aên ngay ôû laønh"; trong khi neùt ñaëc tröng cuûa Tin Möøng cöùu ñoä laø moät thöù ñaïo, coù theå taïm noùi laø : cuøng vôùi Chuùa Gieâsu ñeå ñi con ñöôøng "aên ngay ôû laønh”.

Soáng theo neûo ñöôøng luaân lyù, con ngöôøi gioáng nhö moät keû ñöùng döôùi nöôùc saâu; chaân khoâng ñuïng ñeán maët ñaát ñöôïc maø ñaàu muoán vöôn leân khoûi maët nöôùc, neân tay chaân cöù phaûi quôø ñaïp. Con ñöôøng luaân lyù laø con ñöôøng khoâng muoán thua suùt ai, nhöng khoâng hoaø giaûi ñöôïc vôùi chính mình vaø luoân trong tö theá saün saøng choáng ñôõ, pheâ phaùn, "ñaïp" ngöôøi khaùc ñeå baûo veä cho ñaàu mình ñöôïc vöôn leân cao tröôùc maët ngöôøi khaùc. Con ñöôøng luaân lyù aáy luoân luoân baáp beânh; ngöôøi khaùc chæ caàn keùo nheï ñoâi chaân quôø quaïng, hoûng gioø aáy laø coù theå laøm suïp ñoå taát caû coâng trình tu luyeän. Con ñöôøng luaân lyù aáy luoân luoân phaûi so saùnh, hoaëc ñaáu ñaù vôùi ngöôøi khaùc ñeå baûo veä vò theá cuûa mình.

3. Ôn Cöùu ñoä nhìn töø Cô Caáu Nhaân Hoïc Kitoâ giaùo

3.1 Maïc khaûi veà con ngöôøi

Möôøi moät ñoaïn ñaàu saùch Saùng Theá coù theå hieåu ñöôïc laø chính khoa "sieâu hình hoïc" cuûa Thaùnh Kinh, trong ñoù, nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa con ngöôøi moïi nôi moïi thôøi ñöôïc dieãn taû baèng nhöõng caâu chuyeän thaät yù nghóa. Ta coù theå tìm thaáy moät vaøi yù nghóa cô baûn nhö sau :

- Con ngöôøi ñöôïc saùng taïo neân gioáng hình aûnh Thieân Chuùa. Do aûnh höôûng cuûa trieát hoïc Hy Laïp, coù giaùo phuï ñaõ giaûi thích con ngöôøi gioáng hình aûnh Thieân Chuùa ôû choã con ngöôøi coù lyù trí khoân ngoan. Quaû thaät, nhôø lyù trí con ngöôøi coù khaû naêng tham döï vaøo chöông trình saùng taïo cuûa Thieân Chuùa [Adong ñaët teân cho muoân vaät, St 2,19b]. Tuy nhieân, ñieàu ñoù khoâng phaûi laø ñieàu chính; bôûi vì, tröôùc heát, vieäc ñeà cao lyù trí khoân ngoan khoâng hôïp vôùi naõo traïng cuûa ngöôøi seùmitique voán ñeà cao töông quan hôn. Ta coøn thaáy trong truyeàn thoáng Do Thaùi coù moät söï uùy kî saâu xa vôùi kieåu khoân ngoan cuûa caùc neàn vaên minh xung quanh [con raén laø loaøi xaûo quyeät, caây cho bieát ñieàu thieän ñieàu aùc, Cain laø keû ñònh cö khoân ngoan… xc. 1Cr 117-31]. Maët khaùc, ta thaáy khi oâng Adong ñaõ phaùt huy heát khaû naêng lyù trí cuûa mình ñeå thoáng trò muoân loaøi, thì oâng thaáy coâ ñôn vì "khoâng tìm ñöôïc cho mình moät trôï taù töông xöùng" [St 2, 20b]. Chæ khi gaëp Evaø, Adong môùi phaùt leân tieáng reo vui bieåu hieän söï thaønh ñaït cuûa phaän ngöôøi: "Phen naøy, ñaây laø xöông bôûi xöông toâi, thòt bôûi thòt toâi" [St 2,23]. Nhö theá, ta coù theå hieåu raèng, lyù trí khoân ngoan chæ laø moät ñieàu kieän caàn thieát ñeå con ngöôøi ñöôïc töï do ñi vaøo tình yeâu thöông.

- Ma quæ laø keû choáng laïi Thieân Chuùa, thì cuõng choáng laïi tình thöông. Chính ma quæ ñaõ gieo vaøo theá gian moät yeáu toá huûy hoaïi, yeáu toá choáng laïi Chuùa yeâu thöông. Ta taïm goïi yeáu toá aáy laø söï ích kyû. Moät caùch toång quaùt vaø caên baûn, ta coù theå noùi ñöôïc raèng : taát caû moïi toäi loãi ñeàu laø ích kyû; vaø taát caû moïi nhaân ñöùc ñeàu laø yeâu thöông. "Yeâu thöông laø chu toaøn leà luaät vaäy" [Rm 13,10b]], "Ai yeâu thöông anh em mình thì ôû laïi trong aùnh saùng" [1 Ga 2,10]; "taát caû luaät Moâ-seâ vaø caùc saùch ngoân söù ñeàu tuøy thuoäc vaøo hai ñieàu raên aáy" [Mt 22,40]….

Töïu trung, con ngöôøi ñöôïc saùng taïo neân gioáng hình aûnh Thieân Chuùa, nghóa laø con ngöôøi thieát yeáu ñöôïc môøi goïi soáng vôùi Thieân Chuùa; nghóa laø con ngöôøi coù vaän maïng "sieâu nhieân" vaø chæ coù theå hoaøn thaønh cuoäc ñôøi mình khi trôû veà vôùi Thieân Chuùa, khi thöïc hieän baûn chaát yeâu thöông ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa ghi khaéc trong höõu theå cuûa mình. Trong hieän traïng cuoäc soáng, taát caû vaán ñeà cuûa con ngöôøi coù theå goàm toùm trong moät cuoäc ñaáu tranh giöõa tình yeâu vaø ích kyû[37]. Nhö theá, ta cuõng hieåu ra raèng söùc maïnh, nguyeân lyù ñeå con ngöôøi soáng cuoäc soáng naøy, soáng baûn chaát vaø hoaøn thaønh vaän maïng cuûa mình, khoâng laø gì khaùc hôn tình yeâu thöông.

3.2 Con ngöôøi neân ñeïp nhôø taám loøng

Neáu ngöôøi ta khoâng theå töø choái ñöôïc caùi gì ñaõ hoaøn thaønh, thì ngöôøi ta laïi coù theå "hoaù giaûi" tính chaát teä haïi cuûa thöïc taïi aáy baèng caùch theâm vaøo ñoù nhöõng yeáu toá môùi. Thaät ra, hoaøn caûnh naøo, taâm tính naøo cuõng coù theå trôû neân ñeïp, khi ta bieát ñöa vaøo ñoù moät tình yeâu hoaëc "moät chuùt taám loøng".

"Taám loøng", ñoù laø khaû naêng ñoùn nhaän ngöôøi khaùc; hoäi nhaäp nhöõng vaán ñeà cuûa ngöôøi khaùc trong söï an hoaø, bao dung, quaûng ñaïi, töø bi… Ngöôøi coù taám loøng laø ngöôøi coù khaû naêng "chaïnh loøng thöông" tröôùc vaán ñeà cuûa ngöôøi khaùc. Hôn nöõa, ngöôøi coù taám loøng laø ngöôøi coù theå "ôû trong" tha nhaân[38]. Ngöôøi coù taám loøng laø ngöôøi coù theå caûm nhaän moät vaán ñeà trong boái caûnh cuûa cuoäc soáng, trong lòch söû cuûa moät con ngöôøi, trong nieàm lieân ñôùi vaø caûm thöông ñoái vôùi con ngöôøi.

Vôùi taám loøng, nhöõng taâm tính ñaõ aên saâu vaøo con ngöôøi ñöôïc ñònh höôùng, ñöôïc thu gom trong tình yeâu ñeå höôùng tôùi söï caûm thoâng, chia seû laãn nhau. Vôùi taám loøng, con ngöôøi vaãn luoân laø mình trong chính lòch söû cuûa mình. Vôùi taám loøng ngöôøi ta coù khaû naêng chaáp nhaän baûn thaân, chaáp nhaän cuoäc ñôøi, chaáp nhaän tha nhaân. Taám loøng coù theå laøm cho nhöõng ñieàu giôùi haïn, sai soùt, nhöõng taâm tính khoâng söûa ñöôïc laïi coù moät neùt ñoäc ñaùo vaø deã thöông rieâng. Noù laøm cho con ngöôøi toâi laø toâi, vaø con ngöôøi cuûa toâi ñöôïc hoaøn troïn trong tình yeâu. Vôùi taám loøng, ngöôøi ta coù coøn theå chaáp nhaän tha nhaân deã daøng hôn; chaáp nhaän ñöôïc caû khuyeát ñieåm cuûa tha nhaân, chaáp nhaän vaø höôùng tôùi moät tình yeâu thöông voâ ñieàu kieän. Thaùi ñoä ñoù bieåu loä moät caùi nhìn minh trieát : khoâng chæ nhìn cuoäc ñôøi laø nhöõng maûnh vuïn maø ta noã löïc uoán naén hoaëc pheâ phaùn, nhöng caûm ñöôïc söï "lieân luïy" vaø "hieäp thoâng" saâu xa.

ÔÛ ñaây, ñieàu quan troïng nhaát khoâng coøn laø noã löïc söûa chöõa theo kieåu uoán naén, caét tæa, reøn luyeän… nhöng laø ñoùn nhaän, laø chaân nhaän taát caû vaø qui höôùng chung vaøo nguoàn maïch chung, "nhuoäm" chuùng trong moät maàu saéc chung cuûa tình yeâu thöông. Haõy boû vaøo “noài chaùo” ñôøi mình moät chuùt “loøng”, noài chaùo aáy seõ trôû neân “ngoït”.

4. Cöùu ñoä baèng tình thöông

Chính vì theá, Thieân Chuùa ñaõ muoán cöùu ñoä con ngöôøi baèng caùch ban cho con ngöôøi moät Tình thöông lôùn lao heát heát moïi tình thöông, tình thöông trong Ñöùc Kitoâ, tình thöông cuûa Ñaáng daùm hy sinh cho baïn höõu cuûa mình

"Khoâng ai coù tình thöông lôùn hôn tình thöông cuûa ngöôøi hy sinh maïng soáng mình cho baïn höõu"[Ga 15,13]

Tình thöông lôùn lao aáy coù naêng löïa giaûi thoaùt, coù khaû naêng cöùu ñoä con ngöôøi :

"Vì baûn thaân Ngöôøi ñaõ traûi qua thöû thaùch vaø ñau khoå, neân Ngöôøi coù theå cöùu giuùp nhöõng ai bò thöû thaùch" [1 Pr 2,18].

4.1 Khôûi töø vieäc chaáp nhaän chính mình

Caùi "veát nöùt" caên baûn beân trong cuûa nhöõng con ñöôøng tu ñöùc chính laø taâm traïng khoâng chaáp nhaän chính baûn thaân mình; vaø ñoàng thôøi cuõng khoâng chaáp nhaän tha nhaân trong nhöõng giôùi haïn vaø sai soùt cuûa tha nhaân.

Chính vì khoâng chaáp nhaän cuoäc ñôøi mình, neân moãi ngöôøi thöôøng phaûi saùng taïo neân bieát bao nhieâu chieác maët naï cho mình, nhöõng chieác maët naï ñeå duøng cho nhöõng hoaøn caûnh khaùc nhau : ngöôøi ta phaûi toû ra ñau ñeå trình baày noãi ñau cuûa mình veà beänh taät, vaø ngöôøi ta laïi caøng ñau thaät, ñau hôn vôùi chieác “maët naï ñau” aáy; ngöôøi ta phaûi toû ra trí thöùc vôùi ngöôøi trí thöùc vaø roài coá ñeå ñöøng loøi ra caùi doát cuûa mình; ngöôøi ta phaûi toû ra nghieâm tuùc trong coâng vieäc tröôùc maët ngöôøi khaùc do vò theá “cao caû” cuûa mình v.v... Theá laø ngöôøi ta phaûi goàng leân ñeå che maët naï, ñeå giöõ maët naï khoûi rôùt xuoáng ñeå toâ veõ theâm cho maët naï cuûa mình. Nhöõng chieác maët naï aáy seõ daàn daàn trôû neân nhöõng gaùnh naëng neà khuûng khieáp ñoái vôùi taâm hoàn.

Chính vieäc hoaø giaûi ñöôïc mình vôùi mình, nghóa laø chaáp nhaän thöïc taïi cuûa cuoäc soáng, chaáp nhaän giôùi haïn vaø khieám khuyeát cuûa baûn thaân mình, coù theå thöïc söï mang laïi söï giaûi thoaùt khoûi nhöõng gaùnh naëng lôùn lao cuûa cuoäc ñôøi. Khi moái baän taâm lôùn cuûa ta khoâng coøn laø ñeo maët naï, khi ta bình thaûn ñöôïc tröôùc nhöõng khieám khuyeát cuûa baûn thaân, khi ta khoâng bò aùp löïc nhieàu cuûa nhöõng lôøi ngöôøi khaùc khen cheâ, khi aáy, ta coù theå bình an vaø vöõng vaøng ñaûm nhaän chính cuoäc ñôøi mình.

Nhu caàu khaúng ñònh chính mình laø moät nhu caàu caên baûn vaø chaân chính cuûa moïi ngöôøi. Tuy nhieân, bình thöôøng ngöôøi ta thöôøng choïn caùch thöùc khaúng ñònh mình baèng con ñöôøng vöôn leân; xaùc ñònh mình baèng vò theá trong xaõ hoäi, trong coäng ñoaøn, trang bò cho mình theâm nhöõng kieán thöùc, nhöõng taøi naêng; vaø thöôøng vui möøng khi ñöôïc ngöôøi khaùc coâng nhaän vò theá vaø taøi naêng cuûa mình. Con ñöôøng aáy cuõng khaù bình thöôøng. Tuy nhieân, cuõng raát thöôøng, noù laïi keùo theo thaùi ñoä khoâng daùm thaúng thaén nhìn vaøo con ngöôøi thaät cuûa mình. Ngöôøi ta maäp môø veà khuyeát ñieåm vaø thoùi xaáu cuûa mình; ngöôøi ta ñau vaø giaän khi bò ngöôøi ta khui ra khuyeát ñieåm vaø thoùi xaáu cuûa mình; ngöôøi ta löøa doái chính mình khi luoân luoân phaûi baûo veä “huõ maém” trong baûn thaân mình.

Maët khaùc, chính thaùi ñoä doøm ngoù nhau, ñaùnh giaù nhau treân baäc thang cuûa söï thaêng tieán khieán cho ngöôøi ta laïi caøng baûo veä vaø che chaén nhöõng khuyeát ñieåm vaø thoùi xaáu cuûa mình nhieàu hôn. Trong nhieàu coäng ñoaøn tu trì, nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm vaø anh chò em trong coäng ñoaøn khoâng theå hieän ñuû moät söï caûm thoâng vaø ñoàng haønh vôùi anh chò em cuûa mình ngay trong chính khuyeát ñieåm vaø taät xaáu, nhöng laïi chæ bieát ñaùnh giaù nhau trong baäc thang cuûa söï thaêng tieán nhö theá. Ñieàu aáy khieán cho moãi thaønh vieân ñeàu sôï, sôï ngöôøi khaùc vaø sôï chính baûn thaân mình; vaø ñieàu aáy, dó nhieân, laïi caøng thuùc ñaåy baûn naêng phoøng veä cuûa moãi ngöôøi theâm maïnh meõ, theâm kieân coá. Coäng ñoaøn nhö theá khoâng theå hieän ñöôïc chieàu höôùng cuûa nhieäm cuïc cöùu ñoä :

“Ai tieáp ñoùn moät em nhoû nhö em nhoû naøy vì danh Thaày, laø tieáp ñoùn chính Thaày” [Mt 18, 5]

Nhö theá, thay vì tu söûa ñeå ñöôïc chaáp nhaän vaø baét ngöôøi khaùc phaûi söûa ñoåi ñeå ñöôïc ta chaáp nhaän, coù leõ ta neân choïn con ñöôøng khôûi ñaàu töø söï chaáp nhaän chính baûn thaân mình, chaáp nhaän lòch söû, chaáp nhaän tính tình, chaáp nhaän chính neát xaáu cuûa mình tröôùc ñaõ.

Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø Thaleøs ñaõ noùi ñieàu khoù nhaát laø "bieát mình" [vaø ñieàu deã nhaát laø "cho ngöôøi khaùc moät lôøi khuyeân"]; khoâng phaûi voâ lyù maø Socrate choïn cho mình caâu chaâm ngoân "haõy bieát chính mình". Caùi khoù nhaát aáy vaø caùi caàn thieát aáy, khi chöa laøm ñöôïc, ngöôøi ta deã vaïy voø trong taâm hoàn vaø gaây neân bao nhieâu ñieàu truïc traëc trong cuoäc soáng.

4.2 Trôû neân beù moïn ñeå hoaø giaûi mình vôùi mình

Con ñöôøng tu söûa chaân chính phaûi khôûi ñaàu baèng vieäc nhaän thöùc roõ nhöõng khuyeát ñieåm cuûa mình. Roài nhôø xaùc tín Chuùa chaáp nhaän mình, ngay khi mình coøn laø toäi nhaân, ñeå coù theå hoaø giaûi mình vôùi mình. Noùi khaùc ñi, neáu bieát nhìn nhaän caùch chaân thöïc baûn thaân cuûa mình, moãi ngöôøi ñeàu coù theå nhaän ra caùi ngheøo cuûa mình. Nhö theá, taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc môøi goïi phoù daâng gaùnh naëng ñôøi mình cho Chuùa ñeåø tìm thaáy ñöôïc “taâm hoàn anh em seõ ñöôïc nghæ ngôi boài döôõng” :

 “Taát caû nhöõng ai ñang vaát vaû mang gaùnh naëng neà, haõy ñeán cuøng toâi, toâi seõ cho nghæ ngôi boài döôõng. Anh em haõy mang laáy aùch cuûa toâi, vaø haõy hoïc vôùi toâi, vì toâi coù loøng hieàn haäu vaø khieâm nhöôøng. Taâm hoàn anh em seõ ñöôïc nghæ ngôi boài döôõng. Vì aùch toâi em aùi, vaø gaùnh toâi nheï nhaøng” [Mt 11, 25-30]

Töø ñoù, ngöôøi ta môùi coù theå hoaø giaûi vôùi tha nhaân vaø tìm ñöôïc moät maët baèng vöõng chaéc ñeå, nhôø Chuùa vaø nhôø anh em, maø vöôn leân trong tình yeâu, trong tu ñöùc, trong nhaân ñöùc…. Con ñöôøng naøy caàn ñöôïc khôûi ñaàu vöõng chaéc baèng thaùi ñoä daùm chôi ñuøa vôùi chính khuyeát ñieåm cuûa mình. Caàn chaân nhaän baûn thaân mình trong giôùi haïn thaät cuûa mình ñeå thoaùt ñöôïc thaùi ñoä neù traùnh hoaëc "nguïy tín" [J.P. Sartre]; caàn thaâm caûm khuyeát ñieåm cuûa mình ñeå khoâng truùt söï böïc doïc leân tha nhaân; vaø hôn heát, caàn "mæa mai" vôùi chính baûn thaân mình [Kierkegaard] ñeå khoâng doàn heát naêng löïc cho nhöõng lôøi baøo chöõa, nhöõng phaûn öùng phoøng veä vôù vaån. Phaûi chaêng ñoù cuõng chính laø con ñöôøng cuûa Thaùnh nöõ Catarina khi Ngaøi chuû tröôùng raèng ñieåm khôûi ñaàu cuûa ñôøi soáng taâm linh laø bieát mình trong aùnh saùng ñöùc Tin ?        

4.3 Nhôø Chuùa Gieâsu ñeå hoaø giaûi vôùi chính mình

Bình thöôøng, phöông caùch ñeå hoaø giaûi mình vôùi mình chính laø tìm ñöôïc moät taâm hoàn trong saùng, baûn laõnh, tröôûng thaønh. Tuy nhieân, ñieàu aáy khoâng phaûi laø deã ! Chæ coù nhöõng con ngöôøi cao caû, nhöõng baäc ñöùc ñoä anh huøng môùi coù theå thöïc hieän ñöôïc [?].

Maët khaùc, haàu heát nhöõng gaùnh naëng cuoäc ñôøi khoâng phaûi laø do nhöõng thaùch thöùc “beân ngoaøi”, maø laø gaùnh naëng phaûi mang vaùc chính cuoäc ñôøi mình. Nhöõng thöù gaùnh naëng cuûa cuoäc ñôøi luoân bao haøm hay dính lieàn vôùi gaùnh naëng phaûi mang vaùc chính baûn thaân mình, vì phaûi chòu traùch nhieäm, vì coâ ñôn trong traùch nhieäm, hoaëc vì phaûn khaùng laïi cuoäc ñôøi… Con ngöôøi ta thöôøng troán traùnh noãi "xao xuyeán" veà baûn thaân mình, ñeå qui taát caû nhöõng khoù khaên trong ñôøi mình thaønh nhöõng noãi “sôï haõi" veà nhöõng truïc traëc beân ngoaøi mình; vaø ngöôøi ta phaûi ñoå toäi cho ñuû thöù yeáu toá xung quanh. Chính caùi gaùnh naëng cuûa baûn thaân nhö theá laïi laø yeáu toá laøm gia taêng gaáp nhieàu laàn nhöõng gaùnh naëng beân ngoaøi cuûa cuoäc ñôøi.

Nhöng neáu ngöôøi ta khoâng theå deã daøng chaáp nhaän ñöôïc cuoäc ñôøi mình, thì ngöôøi tín höõu laïi ñöôïc keâu goïi ñeå cho Thieân Chuùa chaáp nhaän chính mình. Khi Chuùa Gieâsu keâu goïi nhöõng ngöôøi beù moïn, “nhöõng ngöôøi vaát vaû mang gaùnh naëng neà haõy ñeán cuøng toâi”, Chuùa Gieâsu keâu môøi moïi ngöôøi soáng huyeàn nhieäm “ngöôøi ngheøo cuûa Giaveâ”. Ñoù khoâng phaûi laø moät söï hoaø giaûi vôùi chính mình baèng thaùi ñoä anh huøng vaø saùng suoát cuûa baûn thaân, nhöng laø söï hoaø giaûi nhôø nhaän ra tình yeâu thöông cuûa Thieân Chuùa daønh cho mình, nhaän ra thaùnh yù nhieäm maàu “Cha ñaõ giaáu khoâng cho baäc khoân ngoan thoâng thaùi bieát nhöõng ñieàu naøy, nhöng laïi maëc khaûi cho nhöõng ngöôøi beù moïn”, ñeå cuõng tìm thaáy ñöôïc nieàm haân hoan laï luøng nhö Ñöùc Gieâsu “Laïy Cha laø Chuùa Teå trôøi ñaát, con xin ngôïi khen Cha”. Ñaây laø con ñöôøng hoaø giaûi vôùi chính mình nhôø töông quan yeâu thöông, nhôø ñöôïc chaáp nhaän.

4.4 Nhöõng maûnh ñôøi tuyeät ñieäu

Coù khi, ñuùng hôn laø thöôøng khi, moät con ngöôøi, chaúng maáy toát laønh hôn ai, nhöõng laïi luoân buoàn böïc vì nhöõng thaùi ñoä cuûa ngöôøi khaùc. Trong khi chính mình bò pheâ bình, ngöôøi ta vaãn khoâng ngöøng pheâ bình ngöôøi khaùc; trong khi, thaät ra, mình cuõng chaúng hay ho gì hôn ai, ngöôøi ta laïi cöù luoân luoân coù theå cheâ bai hay ít laø khoù chòu veà nhöõng ñieàu khoâng hay cuûa ngöôøi khaùc. Ngaãm nghó ra ta thaáy cuoäc ñôøi thaät cuõng laï ! Moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù luùc thaät "hoàn nhieân" keâu ca ngöôøi khaùc [ngöôøi döôùi vôùi ngöôøi treân]; chöûi ruûa ngöôøi khaùc [nhöõng ngöôøi ngang haøng vôùi nhau], quôû maéng ngöôøi khaùc [ngöôøi treân vôùi ngöôøi döôùi]; coù bieát bao ngöôøi vaãn luoân caèn nhaèn, traùch moùc, than phieàn, böïc töùc... veà ngöôøi khaùc, maø laïi laø böïc töùc veà nhöõng chuyeän maø chính mình ñang vöôùng maéc vaø cuõng ñang laøm bao ngöôøi khaùc phaûi khoå taâm.

Hình nhö baøi hoïc "khoù nhaát" cuûa cuoäc ñôøi laø baøi hoïc chaáp nhaän ngöôøi khaùc nhö laø hoï, moät söï chaáp nhaän "voâ ñieàu kieän". Hình nhö thaùi ñoä cuûa con ngöôøi vôùi nhau, bình thöôøng, laø thaùi ñoä ñoøi hoûi ngöôøi khaùc. Moãi ngöôøi chuùng ta vaãn thöôøng laøm moät cuoäc thi tuyeån ñeå "tuyeån choïn" ra "ngöôøi thaân caän" cuûa mình[39]. Cuoäc thi tuyeån aáy quaû thaät gaét gao hôn baát cöù moät cuoäc thi tuyeån naøo khaùc. Khoâng deã ai coù theå vöôït qua; caøng khoâng deã coù ai coù theå giöõ vöõng trình ñoä, giöõ vöõng phong ñoä ñeå ôû laïi maõi trong "tröôøng hoïc ngöôøi thaân caän" cuûa toâi. Vaø coù theå laém, chính söï tuyeån löïa gaét gao vaø cao caáp cuûa "tröôøng ñaïi hoïc ngöôøi thaân caän" naøy laø nguyeân nhaân chính khieán cho ngöôøi ta luoân thieáu "nhaân söï", khieán cho ñôøi ngöôøi luoân coâ ñôn, khieán cho cuoäc soáng luoân khoù chòu, khieán cho taâm hoàn con ngöôøi bò daèn vaët vì nhöõng noãi khoå töø ñuû phía, do moïi ngöôøi. Laøm sao ta coù theå vöøa loøng vôùi ngöôøi khaùc, khi maø "beänh taät" laø chuyeän cuûa con ngöôøi; "cuø laàn" laø thöïc chaát cuûa moïi ngöôøi; moãi ngöôøi ñeàu coù caùi laåm caåm cuûa mình.

Noùi theá, khoâng coù nghóa laø cuoäc ñôøi naøy khoâng coù "ngöôøi thaân caän" ñích thöïc. Chuùng ta vaãn coù theå nhìn thaáy nhöõng moái tình vöôït qua "söï ñoøi hoûi" cuûa leõ thöôøng tình ñeå bieát chaáp nhaän nhau, nhaát laø chuùng ta nhaän ra coù moät maûnh ñôøi thaät laø tuyeät dieäu veà vaán ñeà naøy : nôi gia ñình, ngöôøi ta coù theå hoïc ñöôïc baøi hoïc maø khoâng deã ôû nôi ñaâu coù ñöôïc, baøi hoïc chaáp nhaän nhau voâ ñieàu kieän. Trong gia ñình, ngöôøi ta ñöôïc keâu môøi chaáp nhaän nhau vì chính con ngöôøi cuûa nhau; chaáp nhaän nhau vì laø choàng laø vôï cuûa mình, vì laø anh em moät nhaø. Nhaát laø trong tröôøng hôïp cha meï vôùi con caùi : cha meï chaáp nhaän ñöùa con cuûa mình baát cöù giaù naøo. Cha meï muoán con gioûi, muoán con ngoan, muoán con khoûe maïnh... Nhöng neáu con yeáu ñau, doát naùt vaø khoù daïy, thì chuùng vaãn laø con, vaø cha meï vaãn thöông con cuûa mình nhö moät con ngöôøi khoâng theå thay theá.

Tình yeâu thöông voâ ñieàu kieän khoâng phaûi laø loøng thöông haïi; vì thöông haïi laø tình thöông chæ daønh cho nhöõng ngöôøi ñau khoå, nhöõng ngöôøi ngheøo heøn. Ngöôøi ta thöôøng khoâng deã chia vui vôùi ngöôøi khaùc, nhöng laïi deã chia buoàn vôùi ngöôøi khaùc, ñoù laø loøng thöông haïi. Tình yeâu voâ ñieàu kieän laø yeâu thöông ngöôøi khaùc nhö laø hoï; hoï toát, hoï gaëp may laønh thì ta möøng; nhöng neáu hoï coù cuø laàn, hoï beâ boái thì ta cuõng vaãn chaáp nhaän hoï nhö laø ngöôøi thaân cuûa mình. Nhieàu ngöôøi cha, ngöôøi meï quôû maéng con caùi vaø keâu leân raèng : mong cho chuùng maøy ñi ñaâu khuaát maét... nhöng khi con bò tai naïn, ngaõ beänh, hoaëc bò giam trong tuø, thì chính cha meï, bình thöôøng, laø nhöõng ngöôøi ñau ñôùn hôn ai heát, tìm ñeán chaêm soùc, xaùch gioû thaêm nuoâi. Ñaây laø tình yeâu voâ ñieàu kieän.

Caùi maûnh ñôøi tuyeät dieäu aáy khieán cho ñôøi ngöôøi boân ba traêm neûo vaãn coøn coù choán ñeå trôû veà, coù nôi ñeå taâm hoàn ñöôïc nöông töïa; khieán cho tình maãu töû trôû neân tình caûm saâu saéc nhaát cuûa con ngöôøi; khieán cho ca dao veà meï luoân laø nhöõng aùng vaên chöông phong phuù vaø tuyeät dieäu nhaát...

Chính kinh nghieäm ñöôïc chaáp nhaän trong ñôøi soáng gia ñình giuùp con ngöôøi coù theå soáng thaät vôùi mình, bôùt thaùi ñoä phoøng thuû, bôùt maëc caûm, bôùt “ñeo maët naï”.... Chính kinh nghieäm ñöôïc chaáp nhaän “voâ ñieàu kieän” nhö theá giuùp con ngöôøi thoaùt khoûi noãi sôï saâu xa, noãi sôï veà baûn thaân mình, noãi sôï veà nhöõng moái töông quan xung quanh mình. Nhöõng noãi sôï nhö theá mang daùng daáp noãi sôï cuûa oâng Adong vaø baø Evaø trong vöôøn ñòa ñaøng, vaø noù laø caên nguyeân cuûa bieát bao truïc traëc trong ñôøi soáng con ngöôøi.

Hình nhö "bí quyeát" ñeå coù theå chaáp nhaän ngöôøi khaùc voâ ñieàu kieän, ñoù laø coi ngöôøi khaùc nhö laø "cuûa mình"! Cha meï khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi luoân coù theå chaáp nhaän ngöôøi haøng xoùm voâ ñieàu kieän, vì ngöôøi aáy chöa phaûi laø "cuûa mình". Nhöng duø sao, trong gia ñình, ñoù cuõng laø “nhöõng maûnh ñôøi tuyeät dieäu”.

4.5 Thieân Chuùa chaáp nhaän ta "voâ ñieàu kieän"

Nhöng maûnh ñôøi tuyeät dieäu aáy, theo thaùnh Phaoloâ, laïi môùi chæ laø phaûn aûnh, laø hoa traùi cuûa tình yeâu cuûa Thieân Chuùa : “Vì lyù do ñoù, toâi quì goái tröôùc maët Chuùa Cha, laø nguoàn goác moïi gia toäc treân trôøi döôùi ñaát” [Ep 3,14]; vaø neáu thöïc söï con ngöôøi caàn tôùi tình yeâu thöông voâ ñieàu kieän nhö theá; neáu thöïc söï tình yeâu nhö theá laø ñieàu quí troïng nhaát trong taâm khaûm con ngöôøi, trong cuoäc ñôøi con ngöôøi, thì chuùng ta cuõng coù theå nghó raèng Thieân Chuùa yeâu thöông vaø chaáp nhaän ta caùch cao thöôïng, quaûng ñaïi, "voâ ñieàu kieän" hôn raát nhieàu.

Chöông trình giaûi phoùng vaø cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa, tröôùc heát, laïi chính laø söï chaáp nhaän voâ ñieàu kieän cuûa Thieân Chuùa ñoái vôùi con ngöôøi, ñeå nhôø söï chaáp nhaän cuûa Thieân Chuùa maø con ngöôøi coù theå hoaø giaûi mình vôùi mình; vaø nhôø ñoù maø hoaø giaûi ñöôïc vôùi anh chò em cuûa mình. Con ñöôøng ñoù chæ coù theå laø con ñöôøng cuûa tình yeâu thöông "voâ ñieàu kieän", qua ñoù Thieân Chuùa chaáp nhaän ta, ngay trong tình traïng toäi loãi cuûa ta.

“Quaû vaäy, khi chuùng ta khoâng coù söùc laøm ñöôïc gì, vì coøn laø haïng ngöôøi voâ ñaïo, thì theo ñuùng kyø haïn, Ñöùc Kitoâ ñaõ cheát vì chuùng ta. Haàu nhö khoâng ai cheát vì ngöôøi coâng chính, hoïa may coù ai daùm heát vì moäât ngöôøi löông thieän chaêng. Theá maø Ñöùc Kitoâ ñaõ cheát vì chuùng ta, ngay khi chuùng ta coøn laø nhöõng ngöôøi toäi loãi; ñoù laø baèng chöùng Thieân Chuùa yeâu thöông chuùng ta. Phöông chi baây giôø, chuùng ta ñaõ ñöôïc neân coâng chính nhôø maùu Ñöùc Kitoâ ñoå ra, haún chuùng ta seõ ñöôïc Ngöôøi cöùu khoûi côn thònh noäâ cuûa Thieân Chuùa. Thaät vaäy, neáu ngay khi chuùng ta coøn thuø nghòch vôùi Thieân Chuùa, Thieân Chuùa ñaõ ñeå cho Con cuûa Ngöôøi phaûi cheát maø cho chuùng ta ñöôïc hoøa giaûi vôùi Ngöôøi, phöông chi baây giôø, chuùng ta ñaõ ñöôïc hoøa giaûi roài, haún chuùng ta seõ ñöôïc cöùu nhôø söï soáng cuûa Ngöôøi Con aáy. Nhöng khoâng phaûi chæ coù theá, chuùng ta coøn coù Thieân Chuùa laø nieàm töï haøo, nhôø Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Chuùa chuùng ta, Ñaáng nay ñaõ hoøa giaûi chuùng ta vôùi Thieân Chuùa” [Rm 5, 6-11; xc. Rm 8,31-39; 1Ga 4, 9-10; hoaëc Ga 15, 1-15].

Thieân Chuùa yeâu thöông vaø chaáp nhaän ta voâ ñieàu kieän, ñoù laø chaân lyù coù theå mang laïi söùc maïnh giaûi thoaùt cho con ngöôøi. Tình yeâu thöông nhö theá khoâng coù nghóa laø muø quaùng, khoâng phaûi laø nguyeân nhaân cuûa thoùi yû laïi, nhöng laø tình yeâu thöông coù theå thöïc söï giuùp con ngöôøi vöôn leân.

Tröôùc heát, tình yeâu thöông ñoù laøm cho con ngöôøi tìm thaáy bình an. Khi toâi ñöôïc quí meán vaø ñöôïc khen ngôïi vì taøi naêng hay ñöùc tính cuûa mình, toâi bieát raèng theá naøo cuõng coù luùc toâi bò cheâ bai; vì toâi khoâng theå naøo giöõ maõi ñöôïc "phong ñoä" cuûa mình, nhö moät caàu thuû, nhö moät ñoäi boùng khoâng theå naøo maõi maõi ôû ñænh cao cuûa taøi naêng. Nhöng neáu toâi ñöôïc chaáp nhaän ngay khi toâi cuø laàn, ngay khi toâi ôû trong vuõng laày, toâi bieát raèng toâi ñöôïc chaáp nhaän "voâ ñieàu kieän". Khi ñoù, khoâng phaûi ñöùc tính cuûa toâi ñöôïc chaáp nhaän, nhöng laø chính con ngöôøi cuûa toâi.

Söï chaáp nhaän cuûa Thieân Chuùa nhö theá coøn mang laïi söï giaûi thoaùt cho con ngöôøi khoûi noãi coâ ñôn, thöù coâ ñôn ñaõ taïo neân bieát bao haäu quaû tai haïi trong cuoäc soáng con ngöôøi, thöù coâ ñôn laøm cho con ngöôøi ñeo maët naï, luoân phaûi goàng mình "toû ra" mình theá naøy theá kia; luoân phaûi coá gaéng "choïn moät laäp tröôøng" khaùc vôùi ngöôøi khaùc, thöù coâ ñôn laøm cho con ngöôøi phaûi lo laéng ñeå coù theå ñöôïc ngöôøi khaùc chaáp nhaän.

Hôn nöõa, söï chaáp nhaän cuûa Thieân Chuùa coù theå giuùp ngöôøi ta vöôït qua ñöôïc moät thöù coâ ñôn mang taàm möùc "sieâu hình", voán laø "gia saûn" cuûa thaân phaän cuûa con ngöôøi bò caét ñöùt khoûi tình yeâu, bò thoáng trò trong tình traïng toäi loãi. Ñaây khoâng phaûi chæ laø moät söï coâ ñôn taâm lyù, do thieáu söï hieän dieän cuûa ngöôøi khaùc, nhöng laø thöù "coâ ñôn" vì phaûi moät mình chòu traùch nhieäm veà vaän maïng ñôøi mình.

Con ngöôøi phaûi laøm chuû chính mình vaø phaûi ñaûm nhaän cuoäc ñôøi mình, phaûi chòu traùch nhieäm veà cuoäc soáng cuûa mình, phaûi böôùc ñi baèng ñoâi chaân cuûa mình... Khoâng ai coù theå soáng duøm chòu traùch nhieäm duøm cho "caùi toâi" naøy caû. Ñieàu ñoù laø thaät ! quaù thaät ! heát söùc ñuùng vôùi thaân phaän con ngöôøi ! Nhöng ñoù cuõng laø giôùi haïn caên baûn cuûa con ngöôøi, giôùi haïn "sieâu hình" cuûa con ngöôøi, giôùi haïn laøm neân nguoàn goác moïi truïc traëc trong ñôøi soáng cuûa con ngöôøi. Bôûi vì con ngöôøi, töï baûn chaát, laø tình yeâu, laø töông quan; vaø con ngöôøi luoân "nghe" trong caên coát cuûa mình lôøi keâu goïi thoáng thieát : soáng töông quan vôùi ngöôøi khaùc, trôû neân moät vôùi chính Thieân Chuùa, laø hình aûnh Thieân Chuùa Ba ngoâi ñaõ ñöôïc ghi khaéc trong taâm hoàn cuûa mình.

Trong tình traïng ñoù, neáu con ngöôøi coù coá gaéng heát söùc, thì cuõng chæ coù theå theå hieän ñöôïc hình aûnh moät ngöôøi anh huøng coâ ñôn theo kieåu "chuû nghóa anh huøng"; ñoù laø thaùi ñoä can ñaûm chaáp nhaän caên baûn chính "thaân phaän dôû dang" cuûa kieáp ngöôøi. Ñieàu ñoù, phaûi chaêng, laø neùt cao caû nhaát cuûa "chuû nghóa nhaân baûn"? Nhöng, neùt cao caû ñoù, ñoàng thôøi, cuõng laø neùt bi traùng nhaát cuûa thaân phaän con ngöôøi.

Nhöõng lôøi cuûa Thaùnh Phaoloâ cho thaáy ôn cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa ñaâu phaûi chæ laø söï trôï giuùp beân ngoaøi, ñaâu phaûi chæ laø xueâ xoa tình traïng khoán khoå cuûa con ngöôøi, nhöõng coøn laø moät söï lieân ñôùi traùch nhieäm ngay trong ngoâi vò cuûa con ngöôøi; ñoù laø hoàng aân maø chuùng ta ñaõ ñöôïc laõnh nhaän trong bí tích Thaùnh Taåy.

Khi Thieân Chuùa chaáp nhaän con ngöôøi caùch “voâ ñieàu kieän”, khoâng coù nghóa laø Ngaøi baèng loøng vôùi tình traïng toäi loãi cuûa con ngöôøi. Ngöôïc laïi, chính kinh nghieäm ñöôïc chaáp nhaän laïi laø moät söùc maïnh caên baûn ñeå con ngöôøi soáng theo ñöôøng loái vaø giôùi raên cuûa Chuùa, vaø chaéc chaén cuõng laø neàn taûng "nhaân hoïc" ñeå thöïc hieän vaän meänh ñôøi ngöôøi. Toâi bieát chaéc raèng, neáu toâi coù trôû thaønh moät teân toäi phaïm ñang gheùt nhaát theá gian, bò moïi ngöôøi loaïi boû, thì toâi vaãn ñöôïc meï toâi chaáp nhaän vaø yeâu thöông. Nhöng toâi chöa bao giôø coù yù nghó raèng mình cöù vieäc beâ boái, baäy baï vì mình ñaõ ñöôïc meï chaáp nhaän voâ ñieàu kieän nhö theá. Thoùi æ laïi xuaát hieän do moät thöù "töï do" phoùng tuùng, coi thöôøng vaø laïm duïng tình yeâu cuûa tha nhaân, chöù khoâng theå naøo laø hoa traùi cuûa tình yeâu.

Keát

Coù leõ chính vì phaûi "choïn löïa" nhöõng con ngöôøi cuø laàn cho neân Chuùa phaûi thöùc suoát ñeâm; neáu chæ caàn choïn löïa nhöõng ngöôøi ngon laønh, thì coù leõ Chuùa chæ caàn moät giôø laø ñuû. Nhöng trong maàu nhieäm tuyeån choïn naøy, Chuùa Gieâsu ñaõ caàu nguyeän suoát ñeâm khi thi haønh vieäc tuyeån choïn naøy, vì tuyeån choïn töùc laø chaáp nhaän, laø chaáp nhaän voâ ñieàu kieän, töùc laø yeâu thöông caû nhöõng gì cuø laàn nôi caùc oâng aáy; vaø ñoù môùi laø maàu nhieäm tuyeån choïn trong tình yeâu thöông ñích thöïc.

Nhöõng vaáp ngaõ, toäi loãi, ñam meâ... khoâng theå laøm cho ngöôøi ta bò Thieân Chuùa gheùt, nhöng laïi caøng trôû neân ñoái töôïng ñöôïc Thieân Chuùa quan taâm hôn. Ngöôøi chaên chieân daùm boû chín möôi chín con khaùc ñeå ñi tìm con chieân laïc cô maø. Chæ coù nhöõng ñöùa con “hoang daøng” khoâng muoán trôû veà nhaø laø khoâng ñoùn nhaän ñöôïc aân hueä, söï chöõa trò, laø troán chaïy vieäc tìm kieám cuûa Thieân Chuùa.

Nhö theá, xaùc tín maàu nhieäm tuyeån löïa cuûa Thieân Chuùa, chuùng ta cuõng nhaän ñöôïc söùc maïnh ñeå bieát chaáp nhaän tha nhaân nhieàu hôn. Soáng maàu nhieäm tuyeån choïn cuûa Thieân Chuùa trong cuoäc ñôøi nghóa laø caûm thoâng cuoäc ñôøi, caû trong tính caùch cuø laàn cuø leøo cuûa noù; caûm thöông cho cuoäc ñôøi con ngöôøi, cuõng nhö caûm thöông cho chính cuoäc ñôøi mình.

Nhaän ra söï baát löïc cuûa con ngöôøi khoâng coù nghóa laø rôi vaøo tuyeät voïng. Vieäc nhaän ra söï baát löïc aáy, ñoái vôùi ngöôøi Kitoâ höõu, laø caùnh cöûa môû ra vôùi ôn cöùu ñoä Thieân Chuùa, laø böôùc ñöôøng ñeå ñoùn nhaän vôùi heát loøng traân troïng söï chaáp nhaän voâ ñieàu kieän cuûa Thieân Chuùa moät caùch sung maõn. Coù theå noùi ñöôïc raèng, neùt ñaëc tröng cuûa kinh nghieäm cöùu ñoä Kitoâ giaùo laø : "Vì khi toâi yeáu, chính laø luùc toâi maïnh" [2 Cr 12,10b].

Chuùng ta coù theå thaáy trong kinh nghieäm cuûa Teâreâsa Haøi Ñoàng Gieâsu, qua söï trình baày cuûa cha Bernard Bro, moät lôøi chöùng huøng hoàn veà “huyeàn nhieäm” chaáp nhaän mình nhôø ñöôïc Thieân Chuùa chaáp nhaän :

“Söï say meâ khao khaùt Ñaáng-Laø-Taát-Caû, giöõ mình khoâng vöông toäi nhô, hy sinh tuoåi thanh xuaân trong doøng tu chieâm nieäm, traûi qua moät cuoäc ñôøi khaéc khoå ñeå roài chìm vaøo ñeâm toái cuûa hö voâ ! Thöû hoûi ai coù theå kham noåi moät loä trình nhö theá ?

Ñoái vôùi Teâreâsa, giôø cuûa söï thaät ñaõ ñieåm ñeå chò ñaûo ngöôïc taát caû:

“Chuùa chæ cho toâi ñöôïc nhìn thaáy chaân lyù“ [C.J., 4.8.3]. “Than oâi, toâi vaãn ñöùng nguyeân taïi choã nhö tröôùc kia, khoâng tieán leân ñöôïc chuùt naøo. Tuy nhieân, töï nhuû nhö vaäy maø loøng toâi vaãn hoøa dòu, khoâng phieàn muoän. Nhaän thaáy mình yeáu ñuoái heøn moïn laø ñieàu eâm aùi bieát bao” [C.J., 5.7.1].

Teâ-reâ-xa ñaõ khaùm phaù ra khuoân maët ñích thaät cuûa Thieân Chuùa trong con ngöôøi Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Ngöôøi ñeán vôùi ta trong daùng veû yeáu ñuoái, vaø nhö moät keû haønh khaát, chôø mong ñöôïc chuùng ta tin caäy. Chò bieát ñaõ ñeán luùc phaûi caäy troâng moät caùch toaøn dieän. Khoâng phaûi ñeå laøm ñieàu gì toát, maø laø ñeå chaáp nhaän mình bò vöôït qua maõi maõi bôûi tình yeâu voâ bieân ñang ôû tröôùc maët chò.

Ñoái vôùi chò cuõng nhö ñoái vôùi ngöôøi troäm laønh, ñoái vôùi thaùnh Pheâroâ, ngöôøi phuï nöõ Sa-ma-ri, cuõng nhö ñoái vôùi lôùp ngöôøi ngheøo heøn vaø nhöõng keû toäi loãi, böôùc tieán vaïn nan ñaõ trôû thaønh böôùc tieán deã daøng [le pas de l' impossible est possible]. Chính nieàm tin ñaõ keùo nhöõng caùi töôûng laø quaù xa vôøi vaøo trong taàm tay cuûa chuùng ta.

Thaùi ñoä chaáp nhaän ñau khoå maø loøng khoâng chua xoùt, chaáp nhaän bò ñeø beïp bôûi meät moûi, baát taøi, baát löïc, vaø coù leõ bôûi toäi loãi nöõa, thaùi ñoä aáy laø con ñöôøng daãn ñeán tinh thaàn khoù ngheøo ñöôïc Thieân Chuùa ban cho moïi söï.

Trong moäât luùc Teâ-reâ-xa phaù vôõ khaù nhieàu uy hieáp töø bao theá kyû ñaõ boùp ngheït Kitoâ giaùo treân ñöôøng phaùt trieån, chuùng töøng ñeø naëng treân chuùng ta töø thôøi Giaùo Hoäi nguyeân thuûy.

Nhieàu theá heä ñaõ ngoä nhaân raèng : heã laø tín ñoà Ñöùc Kitoâ thì baét buoäc phaûi oai huøng, phaûi thieän haûo, phaûi luyeän cho mình loøng saét ñaù gioáng baäc thaàn linh, noi göông tröôøng phaùi khaéc kyû Hy Laïp hay Roâ-ma... phaûi thieän haûo môùi ñeán gaàn ñöôïc Thieân Chuùa. Maãu ngöôøi ñoù taát nhieân laø cao quyù, nhöng khoâng ñuùng vôùi toân chæ Tin Möøng.

Teâ-reâ-xa lôùn tieáng caûi chính ngoä nhaän ñoù. Con ñöôøng nhoû heïp cuûa thaùnh nöõ môû ra, ñoùn môøi taát caû moïi ngöôøi, töø ngöôøi khao khaùt hy voïng cho ñeán keû tuyeät voïng. Thöû thaùch cuûa soá meänh coù theå trôû neân con ñöôøng baêng qua ñeâm daøi ñen toái tieán ra aùnh saùng, con ñöôøng cuûa nieàm tin, con ñöôøng tìm thaáy Thieân Chuùa.

Nhöõng ñaëc aân xöa kia xem nhö daønh rieâng cho taàng lôùp ñöôïc öu ñaõi, cho nhöõng nhaø thaàn bí ñöôïc ngöôøi ñôøi troïng voïng, nay chò Teâreâsa cho chuùng ta thaáy nhöõng dieãm phuùc ñoù ñöôïc Thieân Chuùa ñeà nghò ban phaùt cho khaép caû moïi ngöôøi. Chính theá, lo aâu, sôï haõi, caùm doã, meät moûi cuûa anh chò em, taát caû gaùnh naëng ñoù coù theå trôû neân con ñöôøng cuûa Thieân Chuùa.

ÔÛÛ ñaây, Teâreâsa gaëp nhöõng keû ngheøo khoù nhaát, tay traéng nhaát, sa ñoïa nhaát trong chuùng ta, nhöõng keû maát heát ñieåm töïa. Ñoàng thôøi chò cuõng gaëp nhöõng ngöôøi laøm caùch maïng lôùn nhaát, nhöng keû noåi loaïn lôùn nhaát, nhöõng ngöôøi chæ muoán troâng caäy vaøo söùc rieâng hoï maø thoâi”

Bernard Bro O.P. Nieàm Caäy Troâng Baát Khuaát;

baûn dòch cuûa An-toân Leâ Vaên Loäc, trang 170-172.

"Thaät vaäy, söï soáng ñôøi ñôøiâ, ñoù laø nhaän bieát Cha - Thieân Chuùa duy nhaát vaø chaân thaät - vaø nhaän bieát Ñaáng Cha ñaõ sai ñeán, laø Gieâsu Kitoâ [Ga 17,3]. Do ñoù, troïn cuoäc ñôøi Kitoâ höõu nhö laø moät cuoäc haønh höông vó ñaïi ñi veà Nhaø Cha, trong ñoù moãi ngaøy ta laïi tìm thaáy tình thöông voâ ñieàu kieän cuûa Thieân Chuùa ñoái vôùi taát caû moïi ngöôøi, nhaát laø ñoái vôùi ñöùa con hoaøng ñaøng [Xc. Lc 15, 11-32]".

        Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng Thö "Tieán Tôùi Thieân Nieân Kyû Thöù Ba", ngaøy 10-11-1994, soá 49]

 

“Ñaïo” Thöïc duïng

Beänh thöïc duïng khoâng phaûi chæ caên beänh cuûa giôùi treû ngaøy nay, cuõng khoâng phaûi chæ laø thaùi ñoä cuûa moät soá ngöôøi trong côn caùm doã cuûa neàn kinh teá thò tröôøng. Ñaây coøn laø caên beänh coù taàm möùc nhaân loaïi vaø chi phoái saâu xa ñôøi soáng ñöùc Tin Kitoâ giaùo. Thöïc duïng laø giaûn löôïc caùi huyeàn nhieäm vaøo nhöõng thaønh quaû töùc thôøi; thöïc duïng laø tìm nhöõng caùch thöùc deã daõi, cuï theå, roõ raøng ñeå thöïc hieän vaän maïng cuoäc ñôøi mình; vaø saâu xa hôn, thöïc duïng laø söû duïng phöông phaùp ñoái vôùi söï vaät ñeå thay theá cho thaùi ñoä gaëp gôõ chaân chính giöõa con ngöôøi vôùi nhau vaø giöõa con ngöôøi vôùi Thieân Chuùa.

Caên beänh naøy coù veû “nheï toäi”, nhöng thaät ra, theo toâi, noù laø caên beänh chính, laø nguoàn goác cuûa moïi caên beänh khaùc; noù laø moät döï phoùng caên baûn nhaèm töø choái tình yeâu thöông.

1. Caên beänh cuûa nguyeân toå

Thaùch ñoá naøy ñaõ ñöôïc dieãn taû trong thaùi ñoä cuûa nguyeân toå con ngöôøi : Adong vaø Eva. Nguyeân toå ñöôïc saùng taïo neân gioáng hình aûnh Thieân Chuùa :

“Vaø Thieân Chuùa phaùn : Ta haõy laøm ra ngöôøi theo hình aûnh Ta, nhö hoïa aûnh cuûa Ta”[40] [St 1,26; x. c. 27]

Khaúng ñònh aáy khoâng chæ giôùi haïn trong moät cô naêng rieâng bieät naøo ñoù cuûa con ngöôøi, nhö lyù trí hay loøng yeâu thöông, nhöng bao haøm yù nghóa raèng vaän maïng cuûa con ngöôøi chæ ñöôïc thaønh toaøn trong cuoäc soáng thaân tình vôùi Thieân Chuùa. Ñoù laø moät hoàng aân lôùn lao cuûa phaän ngöôøi. Tuy nhieân, vì mang thaân xaùc baèng buïi ñaát [x. St 2,7], coù traùch nhieäm “canh taùc vaø giöõ vöôøn” [x. St 2,15; 1, 26b – 30], neân con ngöôøi caàn thöïc hieän vaän maïng cuûa mình qua thôøi gian, baèng nhöõng coâng vieäc haèng ngaøy cuûa cuoäc soáng. Ñoù laø caùch soáng ñuùng theo “qui cheá hieän höõu” cuûa con ngöôøi. Hôn nöõa, con ngöôøi laïi ñöôïc Thieân Chuùa môøi goïi soáng lieân ñôùi vôùi nhau, ngöôøi vôùi ngöôøi tìm thaáy nôi nhau moät söï “trôï giuùp ñöông ñoái” [St 2, 20b-25]. Nhö theá, vaän maïng cuûa con ngöôøi chính laø, qua töøng ngaøy töøng naêm, söû duïng thaân xaùc vaø vuõ truï ñeå thieát laäp tình thaân giöõa con ngöôøi vôùi nhau; ñoàng thôøi qua caùch soáng aáy maø ñaït tôùi cuoäc soáng thaân tình vôùi chính Chuùa. Con ngöôøi ñöôïc môøi goïi ñeå theå hieän “hình aûnh Thieân Chuùa”, qua trung gian thaân xaùc vaø vuõ truï, baèng chính cuoäc soáng thaân aùi ngöôøi vôùi ngöôøi.

Ñaùng leõ ra nguyeân toå caàn thöïc hieän vaän maïng cao caû aáy baèng thaùi ñoä tuaân phuïc thaùnh yù Ngaøi, baèng söï trung tín haèng ngaøy vaø qua moät quaù trình lòch söû laâu daøi. Ñaùng leõ ra con ngöôøi ñöôïc môøi goïi thöïc hieän cuoäc ñôøi mình baèng tình thöông, baèng moái lieân heä cuûa töï do, töï hieán vaø cuøng soáng vôùi nhöõng ngoâi vò[41] khaùc trong haønh trình lòch söû; thì Adam vaø Evaø laïi muoán chieám ñoaït ngay töùc khaéc vaän maïng cuûa mình baèng moät phöông theá thöïc duïng, mau choùng vaø khoâng coù tính nhaân sinh : phöông thöùc “aên traùi caám”. Noãi khaùt voïng Thieân Chuùa ñöôïc phuù baåm nhö moät naêng löïc soáng cho suoát haønh trình ñôøi ngöôøi laïi bò hoaùn ñoåi thaønh yù muoán ñöôïc baèng Thieân Chuùa; vaän maïng cao caû cuûa nhaân loaïi ñöôïc soáng trong tình yeâu laïi bò bieán chaát thaønh tham voïng khaúng ñònh mình baèng caùch giaønh laáy quyeàn quyeát ñònh “bieát laønh bieát döõ”, töï mình quyeát ñònh ñieàu thieän aùc cho baûn thaân mình; tình thaân giöõa con ngöôøi vôùi nhau ñaùng leõ ñöôïc troïn veïn ñeå theå hieän chính phaåm tính yeâu thöông cuûa Thieân Chuùa laïi trôû thaønh söï lieân keát cuûa möu ñoà ích lôïi rieâng. . .

Vaán ñeà chính trong toäi nguyeân toå khoâng phaûi laø moät haønh vi xuùc phaïm ñeán uy danh Thieân Chuùa, nhöng laø haønh vi phaù huûy baûn chaát con ngöôøi, con ngöôøi töø choái neûo ñöôøng soáng tình yeâu thöông qua lòch söû töøng ngaøy cuûa phaän ngöôøi ñeå ñoøi ñöôïc môû maét “neân nhö nhöõng Thieân Chuùa” [xc. St 3,5]. Toäi nguyeân toå khoâng phaûi ñöôïc suy dieãn ra töø nguyeân lyù danh döï, nhöng naèm trong chính thöïc taïi nhö moät söï vong thaân vì ñaõ ñaùnh maát baûn chaát cuûa mình; toäi ôû ñaây phaùt xuaát töø nguyeân lyù thöïc duïng maø nguyeân toå, hay chính moãi con ngöôøi, ñaõ löïa choïn cho baûn thaân mình.

Daáu aán toäi loãi aáy ñaõ trôû neân moät veát haèn saâu xa treân haønh trình laøm ngöôøi cuûa nhaân loaïi.

2. Caên beänh cuûa nhaân loaïi

2.1 Töø choái gaëp gôõ vaø ñoàng haønh

Con ngöôøi vaãn luoân ñöùng tröôùc caùm doã muoán “ñi ñöôøng taét”, muoán loaïi tröø tha nhaân ra khoûi haønh trình cuoäc ñôøi, muoán “chieám ñoaït” vaø hoaøn thaønh vaän maïng cuûa mình baèng nhöõng gì hoaøn toaøn thuoäc veà mình, hoaøn toaøn theo caùch theá cuûa mình. Thay vì an bình, tin töôûng ñi vaøo lòch söû nghóa tình, töøng ngaøy soáng thaùi ñoä tín trung, töøng vieäc bieát trao ñoåi, vaø nhaát laø bieát nhaän ra tính caùch ñoäc ñaùo rieâng bieät cuûa tha nhaân ñeå khaån caàu, ñeå tri aân tình thöông cuûa tha nhaân, thì con ngöôøi laïi thöôøng muoán moät mình, duøng moät phöông theá coù tính kyõ thuaät, ñeå thaêng tieán baûn thaân vaø ñaït tôùi muïc ñích ñôøi mình.

Gaëp gôõ vaø ñoàng haønh vôùi tha nhaân quaû laø moät chuyeän raéc roái. Cuoäc soáng vôùi tha nhaân laøm cho ta phaûi baän taâm nhieàu chuyeän : giaän hôøn, hoøa giaûi, lo laéng, chieàu yù, leã nghóa, lieân ñôùi, traùch nhieäm … Ñoù laø chöa keå nhöõng moái töông quan ñaáu tranh maø ta caàn phaûi caûnh giaùc, khoân kheùo, baûn laõnh, naém ñaøng chuoâi, . . . Trieát gia J.P. Sartre khoâng phaûi khoâng coù lyù khi noùi “Tha nhaân laø hoûa nguïc”.

Tröôùc bao nhieâu chuyeän raéc roái nhö theá, ngöôøi ta caøng ngaøy caøng coù khuynh höôùng muoán oån ñònh cuoäc soáng baèng heä thoáng luaät phaùp chaët cheõ; caøng ngaøy caøng muoán thay theá nhöõng moái töông quan tình nghóa baèng nhöõng dòch vuï tieän ích; caøng ngaøy caøng muoán tieâu chuaån hoùa taát caû moïi töông quan, thay vò töï theå hieän mình trong töông quan ngöôøi vôùi ngöôøi. Soáng trong xaõ hoäi hieän ñaïi ngaøy nay, ngöôøi ta caàn hieåu bieát caùc phöông thöùc vaø khoân ngoan löïa choïn giaûi phaùp chöù khoâng caàn nhöõng thaùi ñoä “laõng maïn” cuûa tình ngöôøi. Cuoäc soáng trôû thaønh moät kyõ thuaät maø ngöôøi ta coù theå huaán luyeän trong nhöõng khoùa hoïc caáp toác.

Coù moät thôøi ngöôøi ta lyù luaän raèng gia ñình khoâng coøn giaù trò cho cuoäc soáng con ngöôøi hieän ñaïi. Nhöõng ngöôøi aáy cho raèng : xöa kia, ngöôøi ta laäp gia ñình laø ñeå nöông töïa vaøo nhau vaø cuûng coá söùc maïnh cho nhau veà nhieàu phöông dieän; ñoàng thôøi khi sinh saûn con caùi, nuoâi döôõng vaø daïy doã chuùng, ngöôøi ta coù theå caäy nhôø luùc tuoåi giaø. Theá nhöng caùch thöùc aáy hieän nay khoâng coøn hieäu quaû. Thay vaøo ñoù, ngöôøi ta coù theå thueâ ngöôøi naáu aên, doïn deïp nhaø cöûa; göûi tieàn vaøo ngaân haøng hoaëc coù nhöõng bieän phaùp ngaên ngöøa troäm caép khaùc; ñoùng tieàn vaøo nhaø döôõng laõo ñeå an oån tuoåi giaø. Nhu caàu tình duïc thì khoâng khoù giaûi quyeát. Theá laø ngöôøi ta coù theå vui soáng vôùi moät con choù, hoaëc con meøo thaân thöông cuûa mình.

Phaûn öùng laïi nhöõng ñaáu ñaù trong xaõ hoäi, moät soá ngöôøi khaùc laïi muoán troán traùnh moïi raéc roái, tìm an thaân baèng cuoäc soáng coâ lieâu, khoâng ñua tranh, chaúng luïy phieàn, khoâng lyù töôûng cuõng chaúng taâm huyeát gì. Chuùng ta cuõng thaáy thaùi ñoä töông töï trong nhöõng laäp tröôøng minh trieát cuûa moät soá trieát gia, moät soá tö töôûng thoaùt tuïc Ñoâng phöông : tìm söï thanh thaûn[42].

Tuy vaäy, töø thaùi ñoä soáng “kyõ thuaät” cuûa con ngöôøi thôøi ñaïi cho ñeán thaùi ñoä sieâu thoaùt cao quí cuûa nhöõng hieàn nhaân, chuùng ta ñeàu thaáy moät tính chaát thöïc duïng chung. “Thöïc duïng kyõ thuaät” vaø “thöïc duïng hieàn trieát” ñeàu laø töø choái gaëp gôõ vaø ñoàng haønh, ñeàu laø thaùi ñoä töï tìm thöïc hieän vaän maïng cuûa mình maø khoâng caàn ñeán tha nhaân.

Con ngöôøi chæ coù theå hoaøn thaønh vaän maïng cuûa mình qua söï gaëp gôõ vaø ñoàng haønh. Bôûi vì baûn chaát con ngöôøi laø yeâu thöông, nhöng khoâng phaûi laø tình yeâu laõng maïn, bay boång maø laø moät tình yeâu theå hieän trong ñôøi soáng cuï theå haèng ngaøy. Chæ khi theå hieän vaän maïng cuûa mình theo nhö “qui cheá hieän höõu” cuûa con ngöôøi, moät höõu theå taïi theá, moät sinh vaät soáng trong thôøi gian vaø hình thaønh ñôøi mình qua moät quaù trình lòch söû, thì con ngöôøi môùi thöïc söï bieát yeâu thöông chaân chính laø gì.

2.2 Cheát dí trong söï vaät

Ñöôïc laøm chuû theá giôùi, ñoù laø hình aûnh hieân ngang cao caû cuûa con ngöôøi. Con ngöôøi tìm thaáy nieàm vui khi lao ñoäng, chieám höõu vaø söû duïng muoân vaät. Nieàm vui ñoù laøm cho nhieàu ngöôøi töôûng raèng taát caû söù maïng cuûa mình, taát caû yù nghóa ñôøi mình heä taïi vieäc thoáng trò, khaùm phaù, uoán naén vaø sôû höõu theá giôùi söï vaät. Nhöng ñoù laïi chính laø moät muïc tieâu coù tính thöïc duïng.

Thaät ra nhieäm vuï “ñaët teân cho muoân vaät” khoâng phaûi laø nhieäm vuï chính yeáu cuûa con ngöôøi, vì chính khi Adong hoaøn thaønh söù maïng ñaët teân cho muoân vaät, oâng khoâng gaëp ñöôïc ngöôøi ñöông ñoái töông xöùng :

 “Giaveâ Thieân Chuùa ñaõ phaùn : khoâng toát, neáu ngöôøi chæ coù moät mình. Ta seõ laøm cho noù caùi gì trôï giuùp ñöông ñoái vôùi noù . . . Vaø ngöôøi ñaõ ñaët teân cho moïi thuù vaät vaø chim trôøi cuøng moïi daõ thuù. Nhöng phaàn ngöôøi, ngöôøi vaãn khoâng gaëp ñöôïc söï trôï giuùp naøo ñöông ñoái” [St 2, 18.20].

Nhö theá, con ngöôøi caàn moät böôùc nhaåy ñeå chuyeån töø nieàm vui chieám höõu vaø thoáng trò sang nieàm vui gaëp gôõ vaø hieäp thoâng giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, moät böôùc nhaåy töø theá giôùi söï vaät sang theá giôùi nhaân sinh. Con ngöôøi caàn phaûi ñaït tôùi moät cuoäc böøng tænh tröôùc vuõ truï ñeå nhaän ra taàm quan troïng cuûa töông quan ngoâi vò giöõa con ngöôøi vôùi nhau. Töø cuoäc böøng tænh aáy, con ngöôøi môùi bieát söû duïng vuõ truï söï vaät nhö phöông tieän ñeå gaëp gôõ nhau, bieán nhöõng thaønh quaû treân vuõ truï söï vaät thaønh nhöõng moùn quaø daâng taëng cho nhau ñeå thieát laäp tình ngöôøi.

Thöïc duïng chính laø tình traïng, thaùi ñoä cheát dí trong theá giôùi söï vaät; tình traïng khoâng coøn muoán vöôn leân ñeán theá giôùi nhaân sinh vaø theá giôùi sieâu nhieân. Tình traïng aáy laøm ngheøo naøn phaåm chaát ngöôøi. Phaåm giaù con ngöôøi bò haï thaáp xuoáng haøng sinh vaät.

 Thaùi ñoä aáy caøng bieåu hieän maïnh meõ hôn trong thôøi ñaïi ngaøy nay, khi nhaân loaïi muoán duøng kinh teá ñeå thoûa maõn moïi nhu caàu, chæ muoán duøng taøi naêng ñeå “laäp thaân”. Vôùi thaùi ñoä naøy, taát caû baûn chaát cao quí cuûa con ngöôøi bò bieán thaønh moät sinh vaät kinh teá. Ngöôøi ta tìm moïi caùch thoûa maõn nhu caàu vaät chaát cuûa mình, ñaùnh maát nhöõng giaù trò tinh thaàn, ñaùnh maát phaåm chaát tình yeâu. Bao nhieâu nhöõng cuoäc tranh giaønh quyeàn lôïi, töø caáp ñoä theá giôùi ñeán caáp ñoä caù nhaân; bao nhieâu noã löïc vöôn leân baèng caùch ñaïp leân ngöôøi khaùc ñaõ vaø vaãn coøn ñang bieán con ngöôøi thaønh nhöõng sinh vaät voà moài, xeù naùt theá giôùi töôi ñeïp.

Chæ khi vöôït leân treân caùi nhìn "duy nhieân" thöïc duïng ñeå soáng chieàu kích nhaân vaên hoaëc sieâu nhieân, con ngöôøi môùi tìm thaáy “moâi tröôøng soáng” ñích thöïc cuûa mình; chæ khi thoaùt khoûi thaùi ñoä thöïc duïng ñeå soáng thaùi ñoä traân troïng vaø chôø ñôïi, con ngöôøi môùi coù theå soáng vôùi nhau trong tình nghóa; chæ khi nhìn thaáy ñaøng sau söï vaät boùng daùng nhöõng ngoâi vò, con ngöôøi môùi coù theå söû duïng söï vaät nhö nhöõng ngöôøi laøm chuû; chæ khi ñaët söï vaät trong moái töông quan ngoâi vò, nhö laø nhöõng chieác caàu, nhö laø nhöõng quaø taëng, thì söï vaät môùi goùp phaàn laøm phong phuù phaåm chaát laøm ngöôøi chaân chính.

2.3 Ñoái xöû vôùi tha nhaân nhö söï vaät

Theá roài, khi thaùi ñoä laøm chuû vaø thoáng trò theá giôùi trôû neân moät “thoùi quen” cuûa nhaân loaïi, thoùi quen khieán ngöôøi ta thích aùp duïng duïng cuï ñeå thoáng trò muoân vaät vaøo nhöõng moái töông quan ngoâi vò, töông quan giöõa con ngöôøi vôùi nhau vaø töông quan vôùi Thieân Chuùa, thì con ngöôøi laïi rôi vaøo moät phöông thöùc soáng coù tính thöïc duïng. Con ngöôøi bieán moái töông quan ngoâi vò trôû thaønh moái töông quan thoáng trò, chinh phuïc, quyeàn löïc. Ñieàu aáy ñaõ ñöôïc tuyeân aùn sau khi nguyeân toå phaïm toäi :

“Vôùi choàng ngöôi, ngöôi haêm hôû ñon ñaû. Nhöng noù, noù seõ thoáng trò ngöôi” [St 3,16].

Vôùi phong caùch naøy, con ngöôøi trôû neân keû thích ñi “con ñöôøng moät chieàu”, nghóa laø tìm caùch uoán naén theá giôùi theo yù cuûa mình maø ñaùnh maát ñi moät söï nhaïy beùn trong thaùi ñoä laéng nghe, ñaùnh maát ñi söï saün saøng ñeå ñoùn nhaän tha nhaân vaø chieàu yù tha nhaân, caàn thieát vaø khaån caàu tha nhaân nhö ñieàu khoâng theå thieáu cho baûn thaân mình. Chieàu höôùng phaùt huy ñoäng löïc chæ coøn laø töø phía chuû theá tôùi ñoái töôïng, nhöõng phaûn hoài ñeàu bò taéc ngheõn.

Bieåu hieän roõ reät nhaát cuûa tình traïng aáy laø khaùt voïng quyeàn löïc. Ngöôøi ta luoân ñoøi hoûi söï thay ñoåi cuûa ngöôøi khaùc theo yù mình maø khoâng bieát chôø ñôïi vaø traân troïng tha nhaân nhö moät chuû theå töï do vaø ñoäc ñaùo; ngöôøi ta muoán thaáu hieåu troïn veïn ñeå laøm chuû ngöôøi khaùc chöù khoâng bieát chieâm ngaém vaø thaùn phuïc; ngöôøi ta tìm ñuû caùch ñeå uoán naén, caét tæa, vaën veïo tha nhaân cho baèng ñöôïc. Theá nhöng, thaùi ñoä ñoäc taøi aáy khoâng bao giôø laøm thoûa maõn khaùt voïng gaëp gôõ chaân chính. Do ñoù, ngöôøi ñi vaøo neûo ñöôøng naøy thöôøng caøng ngaøy laïi caøng muoán gia taêng söï thoáng trò, gia taêng söï ñaøn aùp ñeå thöïc hieän cho ñöôïc yù muoán caù nhaân cuûa mình. Chính nhöõng nhaø ñoäc taøi, muoán söû duïng ngöôøi khaùc nhö duïng cuï, ñaõ ñi vaøo neûo ñöôøng naøy ñeå roài caøng ngaøy caøng ñoäc aùc hôn. Ñoù laø neûo ñöôøng cuït, vì tha nhaân chaúng theå bao giôø luoân luoân thöïc hieän ñuùng yù mình hoaøn toaøn caû.

Taát caû nhöõng thaùi ñoä thöïc duïng, muïc tieâu thöïc duïng vaø phöông caùch thöïc duïng ñeàu khoâng bao giôø coù theå ñi ñeán gaëp gôõ vaø hieäp thoâng ñeå coù theå caát tieáng reo vui :

“Vaø noù ñaõ noùi : Phen naøy, naøng laø xöông töï xöông toâi, thòt töï thòt toâi. Naøng seõ ñoäi danh laø “ñaøn baø” vì ñaõ ñöôïc ruùt töï “ñaøn oâng”. Bôûi theá maø ñaøn oâng seõ boû cha meï vaø khaén khít vôùi vôï mình vaø chuùng seõ neân moät thaân xaùc” [St 2,23]

3. Nhöõng côn Caùm doã ñoái vôùi ñöùc Gieâsu

3.1 Neûo ñöôøng deã daõi

Khi baét ñaàu söù vuï coâng khai, Chuùa Gieâsu ñaõ traûi qua moät loaït caùc caùm doã cuûa Satan. Nhöõng caùm doã naøy khoâng phaûi chæ laø nhöõng caùm doã laët vaët lieân quan ñeán cuûa aên caùi maëc hay moät chuùt töï aùi cuûa con ngöôøi, maø chính laø nhöõng caùm doã tinh ranh cuûa satan, caùm doã veà nhöõng caùch thöùc thöïc hieän chöông trình cöùu ñoä khaùc vôùi chöông trình cuûa Chuùa Cha. Caùm doã bieán hoøn ñaù thaønh baùnh, ñoù laø caùm doã duøng vieäc thoûa maõn nhöõng nhöõng nhu caàu vaät chaát cho con ngöôøi ñeå chinh phuïc con ngöôøi; caùm doã nhaåy töø thaønh thaùnh xuoáng, ñoù laø caùm doã veà caùch thöùc laøm nhöõng ñieàu bí nhieäm, nhöõng pheùp laï toû töôøng ñeå thu huùt loøng tin cuûa ngöôøi tín höõu; vaø caùm doã veà quyeàn löïc, ñoù laø caùch thöùc duøng quyeàn bính ñeå thieát laäp Nöôùc Trôøi, duøng moät toå chöùc cai trò, duøng nhöõng bieän phaùp baét buoäc. . . Nhöõng neûo ñöôøng aáy thöïc söï laø nhöõng neûo ñöôøng deã daøng raát nhieàu cho söù meänh cöùu ñoä Ñöùc Gieâsu, so vôùi neûo ñöôøng vaâng yù Chuùa Cha ñeå chòu cheát vì yeâu thöông con ngöôøi, vì chuùng khoâng caàn ñeán söï ñaùp traû töï do, thaùi ñoä töï nguyeän, khoâng caàn ñeán loøng tín trung cuûa con ngöôøi. Dostoievsky dieãn taû thaùi ñoä thöïc duïng taàm thöôøng aáy qua mieäng vieân Ñaïi Phaùp Quan Toân Giaùo noùi vôùi Chuùa Gieâsu nhö sau :

“Ñaùng leõ chieám laáy töï do cuûa con ngöôøi thì Chuùa laïi cöù môû roäng töï do theâm maõi ! Hay laø Chuùa queân raèng con ngöôøi quyù troïng söï yeân oån vaø thaäm chí caû caùi cheát hôn laø töï do löïa choïn trong söï nhaän thöùc thieän aùc ? Ñoái vôùi con ngöôøi khoâng coù gì haáp daãn hôn töï do cho löông taâm, nhöng cuõng khoâng coù gì khoå aûi hôn. Theá maø thay cho nhöõng nguyeân taéc neàn taûng vöõng chaéc ñeå laøm cho löông taâm con ngöôøi maõi maõi yeân oån, Chuùa laïi choïn taát caû nhöõng gì laø phi thöôøng, bí aån vaø vu vô, taát caû nhöõng caùi khoâng vöøa söùc con ngöôøi, vì vaäy Chuùa haønh ñoäng nhö theå hoaøn toaøn khoâng yeâu hoï, theá maø Chuùa ñaõ hieán caû sinh maïng cuûa mình cho hoï ñaáy ! Ñaùng leõ chieám laáy töï do cuûa con ngöôøi, Chuùa laïi cöù taêng theâm maõi leân vaø laøm cho theá giôùi tinh thaàn cuûa hoï choàng chaát theâm maõi nhöõng daèn vaët vì töï do. Chuùa muoán con ngöôøi yeâu töï do, ñeå hoï töï do ñi theo Chuùa, bò loâi cuoán bôûi söùc haáp daãn cuûa Chuùa. Thay cho luaät phaùp cöùng raén coå thôøi, con ngöôøi töø nay vôùi traùi tim töï do cuûa mình, phaûi töï quyeát ñònh caùi gì laø thieän, caùi gì laø aùc, maø chæ laáy hình aûnh cuûa Chuùa tröôùc maét ñeå ñònh höôùng cho mình. Nhöng chaúng leõ Chuùa khoâng nghó raèng con ngöôøi ruùt cuoäc seõ choái boû vaø thaäm chí baøi baùc caû hình aûnh cuûa Chuùa vaø söï thaät cuûa Chuùa, neáu nhö hoï bò ñeø eùp döôùi moät söùc naëng khuûng khieáp laø söï töï do löïa choïn ? Cuoái cuøng hoï seõ la leân raèng söï thaät khoâng phaûi ôû nôi Chuùa, vì khoâng theå naøo ñaët hoï vaøo tình caûnh boái roái vaø daèn vaët hôn laø Chuùa ñaõ laøm, Chuùa ñaõ ñeå laïi cho hoï bieát bao lo aâu vaø nhöõng nhieäm vuï khoâng theå giaûi quyeát noåi. . .”[43].

3.2 Neûo ñöôøng coi thöôøng con ngöôøi

Nhöõng caùch thöùc deã daõi cuûa Satan, thöïc chaát, laø thaùi ñoä haï giaù phaåm chaát laøm ngöôøi cuûa ngöôøi tín höõu. Theo caùch thöùc cuûa Satan, ñöông nhieân ñöùc Gieâsu chaáp nhaän coi con ngöôøi chæ laø nhöõng keû heøn maït, deã bò caùc nhu caàu vaät chaát chi phoái, deã bò thu huùt bôûi nhöõng gì haøo nhoaùng beân ngoaøi, thích aên saün moät caùch noâ leä. Caùm doã cuûa Satan khoâng laø gì khaùc hôn ñeà nghò nhöõng phöông thöùc thöïc duïng, deã daõi ñeå khoâng coøn nhöõng raéc roái cuûa cuoäc phieâu löu trong moái töông quan ngoâi vò.

Quaû thaät, Satan ñaõ heát söùc tinh ranh trong nhöõng caùm doã naøy. Chæ caàn loaïi tröø ñöôïc söï töï do cuûa con ngöôøi treân haønh trình ñöùc tin laø coù theå phaù huûy ñöôïc toaøn boä chöông trình cöùu ñoä cuûa Chuùa Gieâsu. Khoâng coù töï do, con ngöôøi khoâng coù khaû naêng yeâu thöông, khoâng coøn coù theå ñöôïc môøi goïi ñi vaøo neûo ñöôøng yeâu thöông, vaø khoâng coù caùch naøo truy nhaän Thieân Chuùa nhö laø chính Ngaøi, moät Thieân Chuùa yeâu thöông.

Caùm doã cuûa Satan chaúng nhöõng phaù huûy nhieäm cuïc cöùu ñoä trong Ñöùc Gieâsu Kitoâ, nhöng coøn “söûa laïi” chính chöông trình saùng taïo cuûa Thieân Chuùa. Khi aáy, con ngöôøi khoâng theå hieän ñöôïc hình aûnh Thieân Chuùa ñaõ ñöôïc ghi khaéc trong baûn chaát ngöôøi, nhöng bieán thaønh nhöõng sinh vaät giöõa muoân ngaøn sinh vaät khaùc.

Con ngöôøi khoâng chæ “laø ngöôøi”, nhöng coøn phaûi “laøm ngöôøi”. Töø yeáu tính “laø ngöôøi” cho ñeán phaåm chaát “laøm ngöôøi” laø caû moät haønh trình khoù khaên, cheânh veânh, nhöng cuõng ñeïp ñeõ vaø hieân ngang bieát bao. Haønh trình aáy khoâng theå theo chieàu höôùng ñi xuoáng caùch deã daõi ñeå trôû neân nhö caùc sinh vaät khaùc; chaúng phaûi chæ laø moät ñöôøng ngang beá taéc, bít buøng; nhöng phaûi laø haønh trình sieâu vieät coù khaû naêng vöôn tôùi ngoâi vò con ngöôøi vaø tôùi moät Thieân Chuùa ngoâi vò.

4. Vaän maïng con ngöôøi laø gaëp gôõ trong yeâu thöông

4.1 Vaän maïng con ngöôøi

Con ngöôøi ñöôïc saùng taïo theo hình aûnh Thieân Chuùa, ñoù laø con ngöôøi ñöôïc môøi goïi theå hieän vaän maïng cuûa mình trong söï gaëp gôõ, yeâu thöông giöõa con ngöôøi vôùi nhau vaø vôùi chính Chuùa. Coâng Ñoàng Vatican II ñaõ khaúng ñònh ñieàu ñoù nhö sau :

“Vaäy con ngöôøi laø gì ? Con ngöôøi ñaõ vaø coøn ñang ñöa ra nhieàu quan nieäm veà chính mình, nhöng quan nieäm khaùc nhau vaø ñoâi khi traùi ngöôïc nhau. Theo nhöõng quan nieäm ñoù, thöôøng con ngöôøi taùn döông mình nhö moät maãu möïc tuyeät ñoái hay laïi cheâ bai ñeán ñoä tuyeät voïng, töø ñoù con ngöôøi hoaøi nghi vaø lo laéng. Thoâng caûm saâu xa ñöôïc nhöõng khoù khaên naøy, Giaùo Hoäi, vì ñöôïc Thieân Chuùa laø Ñaáng maïc khaûi daïy doã, coù theå ñem laïi caâu giaûi ñaùp cho nhöõng khoù khaên aáy, nhôø ñoù dieãn taû ñöôïc thaân phaän ñích thöïc cuûa con ngöôøi, giaûi baøy nhöõng yeáu heøn, ñoàng thôøi coù theå nhìn nhaän xaùc ñaùng phaåm giaù vaø thieân chöùc cuûa con ngöôøi.

Thöïc vaäy, Thaùnh Kinh daïy raèng con ngöôøi ñaõ ñöôïc taïo döïng ‘theo hình aûnh cuûa Thieân Chuùa’ coù khaû naêng nhaän bieát vaø yeâu meán Ñaáng Taïo Döïng mình, ñöôïc Ngaøi ñaët laøm chuû moïi taïo vaät treân traùi ñaát ñeå cai trò vaø söû duïng chuùng maø ngôïi khen Thieân Chuùa, vì ‘theá nhaân laø chi ñeå Ngaøi nhôù ñeán? Hay con ngöôøi laø gì ñeå Ngaøi phaûi baän taâm ? So vôùi thieân thaàn Ngaøi coù ñeå cho thua maáy tí. Vinh döï huy hoaøng laø trieàu thieân Ngaøi ban taëng. Ngaøi cho thoáng trò caùc kieät taùc tay Ngaøi laøm, muoân söï Ngaøi ñaõ ñaët döôùi chaân’ [Tv 8,5-7].

Nhöng Thieân Chuùa ñaõ khoâng döïng neân con ngöôøi coâ ñoäc; bôûi vì töø khôûi thuûy ‘Ngaøi ñaõ taïo döïng coù nam vaø coù nöõ’ [Stk 1,2-7]. Söï lieân keát giöõa hoï ñaõ taïo neân moät thöù coäng ñoaøn ñaàu tieân giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi. Thöïc vaäy, töï baûn tính thaâm saâu cuûa mình, con ngöôøi laø moät höõu theå coù xaõ hoäi tính vaø neáu khoâng lieân laïc vôùi nhöõng ngöôøi khaùc con ngöôøi seõ khoâng theå soáng vaø phaùt trieån taøi naêng mình” [MV 12,b,c].

Nhö theá, phaåm chaát ngöôøi, moät caùch chính yeáu, khoâng tuøy thuoäc vaøo khaû naêng cuûa lyù trí ñeå thoáng trò muoân vaät, nhöng naèm trong nhöõng thaùi ñoä cuûa con ngöôøi ñoái vôùi Chuùa vaø vôùi nhau. Noùi caùch khaùc, “Thieân Chuùa laø tình yeâu” [1 Ga 4,8b], neân con ngöôøi ñöôïc saùng taïo neân gioáng Chuùa cuõng khoâng theå laø gì khaùc hôn tình yeâu. Do ñoù maø taát caû giôùi raên cuûa Chuùa cuõng chæ toùm laïi trong giôùi raên “Meán Chuùa yeâu ngöôøi“ [xc. Mt 22,34-40], vaø nhö thaùnh Phaoloâ noùi “yeâu thöông thì chu toaøn Leà Luaät vaäy” [Rm 13,10b], Thaùnh Gioan noùi “Ai yeâu thöông anh em mình thì ôû laïi trong aùnh saùng” [1 Ga 2,10], vaø ngöôïc laïi “Ai khoâng yeâu thöông thì khoâng bieát Thieân Chuùa” [1 Ga 4,8a].

Taát caû nhöõng ñieàu ñoù cuõng laø lôøi khaúng ñònh cuûa Thaùnh Kinh veà bình dieän phaåm giaù cuûa con ngöôøi, maø töø ñoù ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc khía caïnh töông quan ngoâi vò nhö moät neùt caên baûn.

4.2 Haønh trình gaëp gôõ

Moái töông quan ngoâi vò bao haøm yù nghóa laø : soáng laø soáng nhö moät chuû theå ñoái dieän vôùi moät chuû theå khaùc; vaø khi con ngöôøi thieát laäp neân ñöôïc moái töông quan chaân chính vôùi ngoâi vò khaùc, moái töông quan yeâu thöông chaân chính, nghóa laø, ngöôøi naøy vôùi ngöôøi kia, phaûi bieát khaån caàu nhau nhö moät chuû theå ñoäc ñaùo khoâng theå thay theá, thì khi aáy, vaän mang con ngöôøi môùi ñöôïc hoaøn thaønh. Trieát Gia Gabriel Marcel [1889-1973] cho ta moät vaøi “tieâu chuaån” nhö sau :

-          Chæ coù söï gaëp gôõ cuûa hai chuû theå chöù khoâng coù söï gaëp gôõ giöõ chuû theå vaø ñoái töôïng. Nhö theá ta chæ ñaït ñeán tha nhaân nhôø kinh nghieäm chöù khoâng baèng tö töôûng. Söï gaëp gôõ chaân thöïc khi coi tha nhaân nhö moät “anh/chò” [ngoâi thöù hai] chöù khoâng phaûi moät “haén” [ngoâi thöù ba]. Hôn nöõa, vôùi moät chuû theå ta phaûi bieát chôø ñôïi vaø hy voïng chöù khoâng phaûi thaùi ñoä xaêm soi khaùm phaù.

-          Nhö theá, söï gaëp gôõ chaân chính bao giôø cuõng phaûi laø moät söï daán thaân, töùc laø ñöa chính baûn thaân mình vaøo moái töông quan nhö moät cuoäc phieâu löu. Moät cuoäc daán thaân nhö theá chæ coù theå laø daán thaân cho tha nhaân maø thoâi, khoâng bao giôø laø söï daán thaân cho söï vaät. Moät söï daán thaân chæ vì lyù töôûng cuûa chính baûn thaân mình maø thoâi cuõng vaãn khoâng theå ñaït ñeán söï gaëp gôõ ñích thöïc.

-          Cuoái cuøng, thaùi ñoä daán thaân aáy ñöa ñeán thaùi ñoä truy nhaän taàm quan cuûa tha nhaân ñoái vôùi baûn thaân mình. Thaùi ñoä aáy bao haøm moät söï khaån caàu ñoái vôùi tha nhaân, vaø chæ coù thaùi ñoä khaån caàu môùi môû ñöôøng cho tình yeâu ñích thöïc; bôûi vì tình yeâu bao giôø cuõng laø moät söï boå tuùc nhaân vò cho nhau chöù khoâng phaûi chieám höõu, thoáng trò hay chæ laø moät söï phaùt trieån baûn thaân maø thoâi. Khi ñoù, ta tìm thaáy caùi chuùng ta nhö chaân trôøi roäng môû cho höõu theå cuûa mình.

Khoâng coù caùch naøo khaùc, haønh trình cuûa ñôøi ngöôøi phaûi laø haønh trình daán thaân, nghóa laø ñi vaøo cuoäc phieâu löu vôùi nhöõng chuû theå khaùc. Chính trong haønh trình aáy, cuøng vôùi nieàm traân troïng, vôùi thaùi ñoä khaån caàu tha nhaân, con ngöôøi tìm gaëp ñöôïc chính mình.

5. Nhöõng leäch laïc trong ñôøi soáng ñöùc Tin Kitoâ giaùo

Trong ñôøi soáng ñöùc Tin hieän nay, chuùng ta coù theå thaáy tinh thaàn so ño tính toaùn vuï lôïi, thaùi ñoä neä luaät, loái soáng vò luaân lyù… nhö laø nhöõng bieán hoùa cuûa thaùi ñoä thöïc duïng. Nhöõng loái soáng naøy luoân laø nhöõng caùch thöùc con ngöôøi tìm an toaøn cho baûn thaân, bieán söù meänh ñôøi mình thaønh moät con ñöôøng deã daõi, con ñöôøng quay veà baûn thaân mình chöù khoâng phaûi con ñöôøng lieân ñôùi, hieäp thoâng vaø chieàu yù nhau trong tình yeâu thöông chaân chính. Chuùng ta coù theå thaáy ñöôøng neùt thöïc duïng aáy trong haàu heát nhöõng ñieåm troïng taâm cuûa ñôøi soáng ñöùc Tin Kitoâ giaùo hieän nay :

-          Ngöôøi Kitoâ höõu chæ coi thaùi ñoä cuûa con ngöôøi tröôùc maïc khaûi chính Chuùa nhö laø söï chaáp nhaän nhöõng chaân lyù sieâu vôøi, vaø caàn phaûi nhaém maét tin nhaän ñeå ñöôïc leân thieân ñaøng;

-          Ngöôøi Kitoâ höõu chæ ñoùn nhaän aân suûng nhö laø nhöõng söï vaät, nghóa laø nhöõng moùn quaø töø Thieân Chuùa maø khoâng coøn khaû naêng nhaän ra “moùn quaø” chính yeáu laø chính Ñaáng Ban aân suûng, tìm kieám “aân suûng thuï taïo” maø queân maát “aân suûng baát thuï taïo”[44].

-          Ngöôøi Kitoâ höõu tham döï caùc bí tích nhö laø ñeán vôùi nhöõng “maùy ban ôn phuùc” chöù khoâng phaûi soáng laïi giao öôùc ngoâi vò giöõa baûn thaân mình vaø chính Chuùa;

-          Ngöôøi Kitoâ höõu Coâng giaùo ñoïc lôøi Chuùa nhö laø nhöõng baøi hoïc luaân lyù chöù khoâng maáy khi nhaän ra Lôøi Chuùa laø lôøi ngoû vôùi chính baûn thaân; vaø vieäc ñaùp laïi lôøi ngoû cuûa Ngaøi laøm neân moät lòch söû nghóa tình;

-          Ngöôøi Kitoâ höõu giöõ ñaïo chæ laø giöõ giôùi raên, vaø giöõ giôùi raên nhö moät söï chòu vaäy, nghóa laø khoâng soáng ñöôïc thaùi ñoä töï do cuûa con caùi Chuùa, nhöng laø tinh thaàn noâ leä.

-          Ngöôøi Kitoâ höõu mong leân trôøi ñeå höôûng moïi söï vui söôùng chöù khoâng phaûi ñeå ñöôïc soáng trong tình yeâu Thieân Chuùa.

-          Ngöôøi Kitoâ höõu caàu nguyeän chæ laø xin ôn chöù khoâng phaûi moät söï trao ñoåi thaân tình nhö hieán taëng cho Chuùa chính taâm hoàn cuûa mình.

Ngoaøi ra, chuùng ta ccuõng coù theå noùi raèng, taát caû nhöõng caên beänh traàm kha trong ñôøi soáng Giaùo hoäi Coâng giaùo Vieät Nam, “ñaïo” sinh hoaït, “ñaïo” hieáu kính, “ñaïo” thieâng lieâng, “ñaïo” luaân lyù ñeàu laø nhöõng bieán theå cuûa caên beänh chính yeáu, “ñaïo” thöïc duïng. Vì khoâng gaëp gôõ chính Chuùa, ngöôøi Kitoâ höõu döøng laïi ôû theá giôùi söï vaät vaø loay hoay ôû möùc ñoä sinh hoaït, möùc ñoä danh giaù, möùc ñoä theá giôùi “thieâng lieâng” vaø  möùc ñoä haønh vi luaân lyù.

Nhöõng thaùi ñoä aáy bieán ñôøi soáng ñöùc tin trôû thaønh nhöõng khuoân khoå cöùng ñoïng maø ngöôøi ta phaûi tuaân giöõ caùch “nghieâm nghò”. Vì theá, ngöôøi Kitoâ höõu soáng ñaïo khoâng tìm thaáy haïnh phuùc cuûa tình yeâu thöông maø chæ thaáy gaùnh naëng vaø sôï haõi. Coù quaù nhieàu caùi “phaûi” trong ñôøi soáng Kitoâ giaùo; thaäm chí coù saùch nghi thöùc coøn vieát raèng : “Anh chò ñaõ laõnh nhaän bí tích Röûa Toäi, giôø ñaây, anh chò coøn phaûi laõnh nhaän moät bí tích khaùc nöõa laø bí tích Theâm Söùc”. Ñuùng laø caùc anh chò phaûi laõnh nhaän bí tích Theâm Söùc thì sau naøy môùi coù theå laõnh bí tích Hoân Phoái hay Truyeàn Chöùc; nhöng ñoù laø quan ñieåm hoaøn toaøn vuï luaät. Nhöõng thöù “phaûi” aáy phaàn lôùn ñeàu laø thaùi ñoä noâ leä cho söï vaät, noâ leä nguyeân taéc, noâ leä leà luaät chöù khoâng phaûi thaùi ñoä gaëp gôõ chính Chuùa vaø hieân ngang laøm chuû moïi söï vaät ñeå duøng chuùng laøm phöông tieän dieãn taû tình nghóa vôùi Chuùa. Nhieàu vò höõu traùch trong Giaùo Hoäi vaãn trình baøy ñôøi soáng ñöùc Tin vôùi ñaày daãy nhöõng nghóa vuï, nhöõng caám ñoaùn. Nhieàu chuyeân vieân phuïng vuï chæ quan taâm laøm cho ñuùng chöõ ñoû chöù quan taâm nuoâi döôõng ñöùc Tin. Ñôøi soáng Giaùo Hoäi chæ coøn coù Möôøi Ñieàu Raên maø khoâng coù Baåy Ôn Thaùnh Thaàn.

Chính nhöõng thaùi ñoä aáy phaù huûy haït nhaân caên baûn cuûa Kitoâ giaùo vaø taïo neân moät söï khuûng hoaûng caên tính trong ñôøi soáng ñöùc Tin. Bôûi vì ngöôøi Kitoâ höõu khoâng tìm thaáy yù nghóa chaân chính cuûa ñôøi mình trong neùt ñeïp vaø nieàm töï haøo cuûa con caùi Chuùa.

Keát

Cha meï thöông con caùi vaø dieãn taû tình thöông aáy baèng caùi baùnh, moùn ñoà chôi, chieác aùo môùi . . . Ñöùa con naøo chæ thaáy ñoà chôi, chæ thaáy baùnh keïo, chæ thaáy aùo quaàn vaø so ño tính toaùn treân nhöõng söï vaät aáy, seõ coù nguy cô trôû thaønh ñöùa con hö. Ngöôïc laïi, ñöùa con naøo caûm nhaän ñöôïc chính baûn thaân cha meï, chính tình thöông cha meï qua nhöõng taëng vaät aáy, thì coù nhieàu cô may neân ngöôøi. Nhöõng ñöùa treû thöïc duïng seõ deã trôû thaønh nhöõng keû suoát ñôøi höôûng thuï vaø ñoøi hoûi. Nhöõng ñöùa treû soáng tình ngöôøi seõ deã daøng tìm thaáy ñoäng löïc vaø yù nghóa cho haønh trình cuoäc ñôøi. Ñôøi soáng ñöùc Tin Kitoâ giaùo cuõng khoâng ra ngoaøi quy luaät ñoù.

Hôn nöõa, taát caû nhöõng ñieàu tuyeät haûo nhaát cuûa Kitoâ giaùo ñeàu dieãn ra ôû taàm möùc töông giao ngoâi vò. Ñaùnh maát taàm möùc naøy cuõng laø ñaùnh maát chính baûn chaát Kitoâ giaùo. Trong khi ñoù, hieän nay, chuùng ta coù theå thaáy thaùi ñoä thöïc duïng trong haàu heát moïi neùt chính yeáu cuûa ñôøi soáng ñöùc tin Kitoâ giaùo[45]. Nhöõng sai leäch aáy khoâng phaûi laø moät chuyeän tình côø, maø chính laø nguy cô rôi vaøo côn caùm doã cuûa Satan ñoái vôùi Giaùo Hoäi cuûa Chuùa Kitoâ.

Con Cöøu ñi Laïc

Duï ngoân daønh cho nhöõng nhaø giaùo duïc toân giaùo

Moät con cöøu thaáy moät khe hôû ôû trong haøng raøo neân ñaõ laùch mình ñi qua. Noù ñaõ phieâu löu khaù xa vaø laïc maát ñöôøng veà. Baáy giôø noù nhaän thaáy moät con choù soùi ñang ñuoåi baét. Noù cong löng chaïy nhöng con choù soùi vaãn röôït theo cho tôùi khi ngöôøi chaên cöøu xuaát hieän ñeå cöùu noù vaø aâu yeám ñem noù veà chuoàng.

Maëc duø nhieàu ngöôøi khuyeân baûo, ngöôøi chaên cöøu khoâng chòu ñoùng moät mieáng vaùn vaøo khe hôû haøng raøo.

Anthony de Mello, Nhö Tieáng Chim Hoùt,

trang 150-151

 

 

 

 

Muïc luïc

I.“Ñaïo" sinh hoaït.................................................. 5

1. Thöû truy tìm nguoàn goác................................. 6

2. Thöû nhaän ñònh veà hieän traïng Giaùo Hoäi Vieät Nam        11

3. Nhìn laïi moät chuùt veà söù meänh cuûa Giaùo Hoäi 19

II. “Ñaïo” Hieáu Kính............................................ 25

1. Thaùi ñoä kính sôï ñoái vôùi Thieân Chuùa.............. 25

2. Nhieäm cuïc cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa............... 28

3. Ñôøi soáng Kitoâ höõu....................................... 36

III. “Ñaïo” Thieâng Lieâng....................................... 52

1. Vaøi hieän töôïng............................................ 52

2. Vaøi nhaän ñònh............................................ 61

3. Tìm laïi yù nghóa Ñöùc Tin.............................. 71

IV. “Ñaïo” Luaân Lyù.............................................. 80

1. Caùc thaùnh trong Giaùo Hoäi........................... 80

2. Nhöõng neûo ñöôøng luaân lyù............................ 82

3. Ôn Cöùu ñoä nhìn töø Cô caáu Nhaân hoïc Kitoâ giaùo 90

4. Cöùu ñoä baèng tình thöông.............................. 93

V. “Ñaïo” Thöïc duïng.......................................... 110

1. Caên beänh cuûa nguyeân toå............................ 111

2. Caên beänh cuûa nhaân loaïi............................ 113

3. Nhöõng côn Caùm doã ñoái vôùi ñöùc Gieâsu......... 119

4. Vaän maïng con ngöôøi laø gaëp gôõ trong yeâu thöông 122

5. Nhöõng leäch laïc trong ñôøi soáng ñöùc Tin Kitoâ giaùo 126

Muïc luïc........................................................... 131

 

---

[1] Veà nhöõng giaù trò tích cöïc cuûa ñöùc Tin Kitoâ giaùo, xin coi Nguyeãn Troïng Vieãn, Gaëp Gôõ Chính Chuùa, hay “Haønh Trình Töø Thaùi Ñoä Thöïc Duïng Ñeán Söï Töï Do Cuûa Con Caùi Chuùa”, Chaân Lyù 2003.

[2] X. Y. Congar, trong Encyclopeùdie de la Foi, Les EÙdition du Cerf, Paris 1967, tome II, ñeà muïc Laic, trang 442.

[3] X. Buøi Ñöùc Sinh, Lòch söû Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, in laàn 2, Chaân lyù xuaát baûn, Saøi Goøn 1975, Phaàn Nhì, trang 236.

[4] X. Baøi “Ñaïo” thieâng lieâng.

[5] Trong cuoán phim noåi tieáng cuûa Lieân xoâ tröôùc ñaây, phim “Saùm Hoái”, chuùng ta nghe ñöôïc moät maåu ñoái thoaïi giöõa Abe, ngöôøi con cuûa nhaø ñoäc taøi Varlam, vaø Tokike, con cuûa Abe vaø laø chaùu cuûa Varlam, nhö sau :

- Tonike : Chuyeän veà oâng noäi.

+ Abe : OÂng con khoâng laøm ñieàu gì xaáu caû; hoài ñoù laø thôøi kyø phöùc taïp. Baây giôø khoù maø giaûi thích ñöôïc taát caû..

- Tonike : thôøi kyø thì coù nghóa lyù gì ôû ñaây ?

+ Abe: Coù ñaáy con aï. Tình hình luùc ñoù khaùc. ngöôøi ta phaûi giaûi quyeát vaán ñeà : toàn taïi hay khoâng toàn taïi. Keû thuø bao vaây chuùng ta, chuùng choáng laïi ta. Theo con thì ta phaûi laøm gì ? xoa ñaàu chuùng aø ?

- Tonike :  thaäm chí Barateli cuõng laø keû thuø sao ?

+ Abe : Ñuùng theá, oâng ta coù theå laø moät hoaï só gioûi, nhöng coù nhieàu ñieàu oâng ta khoâng hieåu. Hôn nöõa, ba khoâng noùi raèng chuùng ta ñaõ khoâng coù sai laàm. Cuoäc soáng cuûa moät hai ngöôøi coù nghóa lyù gì khi vaán ñeà lieân quan ñeán haïnh phuùc haèng trieäu ngöôøi khaùc ? Nhieäm vuï cuûa chuùng ta hoài ñoù thaät laø naëng neà. con phaûi nhôù ñieàu ñoù phaûi phaûi bieát nhìn xa thaáy roäng hôn.

- Tonike: Nghóa laø caùc ngöôøi duøng pheùp tính soá hoïc ñeå giaûi quyeát soá phaän con ngöôøi, so saùnh tyû leä phaûi khoâng ?

+ Abe: Chaúng neân lyù töôûng laøm gì, ranh con aï. Ñaõ tôùi luùc con phaûi bieát raèng, ñoái vôùi noät quan chöùc thì quyeàn lôïi cuûa xaõ hoäi bao giôø cuõng ñöôïc ñaët cao hôn quan ñieåm caù nhaân. Vaâng, chính theá. Con phaûi hieåu ñieàu ñoù.

- Tonike : Ngöôøi ta sinh ra, roài sau ñoù trôû thaønh quan chöùc....

[6] Xc. Nguyeãn Troïng Vieãn, Gaëp Gôõ Chính Chuùa, 2003, baøi Nhieäm Cuïc Caùnh Chung, trang 213.

[7] Nhieàu choã trong baøi naøy phaûi hieåu laø thaùi ñoä “kính sôï”. Tuy nhieân, trong nhieäm cuïc cöùu ñoä, ngay caû thaùi ñoä “hieáu kính” thuaàn tuùy coù leõ cuõng khoâng ñuû ñeå theå hieän taâm tình ngöôøi Kitoâ höõu ñöôïc laøm baïn vaø laøm em ñoái vôùi Ñöùc Gieâsu.

[8] ÔÛ ñaây chæ muoán noùi veà moät cung caùch xin soû, khoâng nhaèm nhöõng ngöôøi ngheøo.

[9] Cöïu öôùc coù ñoâi laàn goïi Thieân Chuùa laø Cha [X. Xh 4,22; Kn 2,13.16; 14,16; Hs 11,1; Is 1,2; Gr 31,9]. Noùi chung, ngöôøi Do Thaùi khoâng daùm goïi Thieân Chuùa laø Cha trong lôøi caàu nguyeän. Thænh thoaûng hoï coù goïi “Cha”, nhöng laïi phaûi theâm ngay tieáng “Chuùa” ñeå khoûi baát kính [Kn 14,3; Hc 23,1.4; 51,10]. Trong khi ñoù, töôùc hieäu “Cha” xuaát hieän phong phuù laï thöôøng trong Taân Öôùc [05 laàn trong Marco; 17 laàn trong Luca; 45 laàn trong Mattheâu; 118 laàn trong Gioan, vaø raât thöôøng xuyeân trong Phaoloâ. Taân Öôùc coøn ghi laïi töø ngöõ Aram nhö moät dieãn ngöõ ñaëc bieät vaø quen thuoäc Abba. Coù nhieàu baèng chöùng minh xaùc caùc Kitoâ höõu ñaàu tieân ñaõ duøng töø ngöõ Abba ñeå goïi Thieân Chuùa. Cuoái cuøng, chuùng ta nhaän thaáy nôi Chuùa Gieâsu moät cung caùch goïi “Cha” rieâng bieät, ñôn thuaàn chöù khoâng phaûi chæ laø moät töø ngöõ aån duï [x. Mc 14,36; Lc 23,34; Lc 23,46; Mt 11, 25-26. . . ].

[10] Xc. Nguyeãn Troïng Vieãn, Gaëp Gôõ Chính Chuùa, 2003, Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Ñaáng Cöùu ñoä chuùng ta, trang 33.

[11] X. Chaúng haïn : Gomez S.J. Kitoâ hoïc [phaàn II], Lôùp Lieân doøng Meán Thaùnh Giaù t/p Hoà Chí Minh, 2001; Noberto, Kitoâ Hoïc II; Noberto, Kitoâ Hoïc 16 ñeà taøi, 1997, taøi lieäu höôùng veà Naêm Thaùnh; Kim Thao, Thôøi Söï Thaàn Hoïc 1, baøi Thaàn hoïc Cöùu ñoä, trang 37-42.

[12] Chaúng haïn vieäc quaûng dieãn ñieàu raên thöù nhaát thaønh nhöõng toäi chia trí, nguû gaät, …; vaø ngay caû, moät caùch naøo ñoù, vieäc phaân bieät cöùng nhaéc veà bí tích keû soáng vaø bí tích keû cheát…

[13] Ñieån Ngöõ Thaàn Hoïc Thaùnh Kinh, töø "vinh quang" : “Trong Thaùnh Kinh Do Thaùi, tieáng Kaboâd coù nghóa laø vinh quang vaø coøn bao haøm moät yù nghóa khaùc laø troïng löôïng giaù trò. Giaù trò cuûa moät höõu theå trong cuoäc soáng xaùc ñònh taàm quan troïng, uy tín vaø vinh quang cuûa höõu theå aáy. Nhö theá, ñoái vôùi tieáng Do thaùi, khaùc vôùi tieáng Hy laïp, danh töø vinh quang khoâng noùi ñeán danh tieáng cho baèng noùi leân giaù trò ñích thöïc, ñöôïc thaåm ñònh theo troïng löôïng”.

[14] Trong Coâng Ñoàng Vatican II, Giaùo Hoäi ñöôïc nhìn theo khuoân maãu Chuùa Ba Ngoâi, loái nhìn naøy ñöôïc thaàn hoïc trieån khai vôùi nhöõng yù nghóa nhö sau : “Giaùo Hoäi Chuùa Cha” ñöôïc theå hieän nhö “Daân Thieân Chuùa”, trong ñoù moïi ngöôøi ñöôïc qui tuï vaø ñeàu bình ñaúng; “Giaùo Hoäi Chuùa Gieâsu” ñöôïc theå hieän nhö “Giaùo Hoäi Thaân Mình Chuùa Kitoâ”, trong ñoù coù phaåm traät Giaùo Hoäi; vaø “Giaùo Hoäi Chuùa Thaùnh Thaàn”, theå hieän nhö “Ñeàn Thôø Chuùa Thaùnh Thaàn”, nôi ñoù, moïi thaønh phaàn ñöôïc taùc ñoäng ñeå trôû thaønh nhö nhöõng chuû theå cuûa Ñöùc Tin. Tuy nhieân, Giaùo Hoäi coù phaåm traät laø ñeå phuïc vuï chöù khoâng phaûi ñeå thoáng trò [Xc. GH. chöông I; Kim Thao, Thôøi Söï Thaàn Hoïc soá 29, Giaùo Hoäi Hoïc sau Coâng Ñoàng Vaticanoâ II, trang 12; Bruno Forte,Giaùo Hoäi baét nguoàn töø Chuùa Ba Ngoâi,  K’Bao dòch, trang 15-23].

[15] Linh Muïc Nguyeãn Theá Thuaán dòch laø : “Coøn Ta, Ta ôû giöõ caùc ngöôi nhö keû haàu baøn” .

[16] Xc. Nguyeãn Troïng Vieãn, Gaëp Gôõ Chính Chuùa, 2003, Söï Töï Do cuûa Con caùi Chuùa, trang 235.

[17] Chaúng haïn, trong Thaùnh leã, phuùt thinh laëng sau caùc baøi ñoïc, sau baøi giaûng, sau röôùc leã.

[18] Xc. “Ñaïo” Thöïc duïng, trang 116-119.

[19] Bertrand Russell, Theá giôùi Ngaøy nay vaø Töông lai Nhaân loaïi, baûn dòch cuûa Nguyeãn Hieán Leâ, Vaên Hoùa 1996, trang 46-47.

[20] GH 31 b : “Tính caùch traàn theá laø tính caùch rieâng bieät vaø ñaëc thuø cuûa giaùo daân. Thöïc vaäy, caùc phaàn töû trong haøng giaùo só ñoâi khi coù theå lo nhöõng vieäc traàn theá, hoaëc hôn nöõa, haønh ngheà giöõa ñôøi, nhöng vì ôn keâu goïi ñaëc bieät, söù meänh chính yeáu vaø roõ reät cuûa hoï vaãn laø taùc vuï thaùnh. Phaàn caùc tu só, do baäc soáng cuûa hoï, laøm chöùng caùch huøng hoàn vaø cao quí raèng ngöôøi ta khoâng theå caûi taïo theá giôùi vaø cung hieán noù cho Thieân Chuùa ñöôïc, neáu khoâng coù tinh thaàn caùc moái phuùc thaät. Vì ôn goïi rieâng, giaùo daân coù boån phaän tìm kieám nöôùc Thieân Chuùa baèng caùch laøm caùc vieäc traàn theá, xeáp ñaët chuùng theo yù Thieân Chuùa. Hoï soáng giöõa traàn gian, nghóa laø giöõa taát caû cuõng nhö töøng coâng vieäc vaø boån phaän traàn theá, giöõa nhöõng caûnh soáng thöôøng ngaøy trong gia ñình vaø ngoaøi xaõ hoäi; taát caû nhöõng ñieàu ñoù nhö deät thaønh cuoäc soáng cuûa hoï. Ñoù laø nôi Thieân Chuùa goïi hoï, ñeå döôùi söï höôùng daãn cuûa tinh thaàn Phuùc AÂm, nhö men töø beân trong, hoï thaùnh hoùa theá giôùi baèng vieäc thi haønh nhöõng nhieäm vuï cuûa mình; vaø nhö theá, vôùi loøng tin caäy meán saùng ngôøi, vaø nhaát laø vôùi baèng chöùng ñôøi soáng, hoï toû loä Chuùa Kitoâ cho keû khaùc, vì theá, hoï coù nhieäm vuï ñaëc bieät soi saùng vaø xeáp ñaët nhöõng thöïc taïi traàn gian coù lieân heä maät thieát vôùi hoï, ñeå chuùng khoâng ngöøng phaùt trieån vaø baønh tröôùng theo thaùnh yù Chuùa Kitoâ, haàu ca tuïng Ñaáng Taïo Hoùa vaø Ñaáng Cöùu Ñoä”.

[21] Xc. TÑGD soá 13 : “Ngöôøi giaùo daân chu toaøn söù meänh naøy cuûa Giaùo Hoäi nôi traàn gian : tröôùc tieân baèng ñôøi soáng hoøa hôïp vôùi ñöùc Tin, ñeå nhôø ñoù hoï trôû thaønh aùnh saùng theá gian; baèng ñôøi soáng löông thieän trong baát cöù coâng aên vieäc laøm naøo ñeå laøm cho moïi ngöôøi yeâu meán söï thaät, söï thieän vaø cuoái cuøng ñöa hoï tôùi Chuùa Kitoâ vaø Giaùo Hoäi; baèng ñôøi soáng baùc aùi huynh ñeä qua vieäc hoï thöïc söï chia seû vôùi anh em trong hoaøn caûnh soáng, trong ñau khoå cuõng nhö trong moïi öôùc voïng, vaø nhö theá hoï aâm thaàm chuaån bò cho ôn cöùu roãi hoaït ñoäng trong taâm hoàn moïi ngöôøi; baèng cuoäc soáng yù thöùc ñaày ñuû veà vai troø cuûa mình trong vieäc xaây döïng xaõ hoäi, hoï coá gaéng chu toaøn hoaït ñoäng nôi gia ñình, ngoaøi xaõ hoäi, trong ngheà nghieäp vôùi loøng quaûng ñaïi cuûa Kitoâ giaùo; nhö theá phöông thöùc haønh ñoäng cuûa hoï daàn daàn thaám nhaäp vaøo moâi tröôøng soáng vaø caû moâi tröôøng laøm vieäc”.

Ta coù theå ñoïc theâm lôøi giôùi thieäu Saéc Leänh Toâng Ñoà Giaùo Daân cuûa A. Palacios S.J trong coâng Ñoàng Vatican II nhö sau : “… Sau ñoù, Coâng ñoàng giaûi quyeát moät vaán naïn ñöôïc ñaët ra töø ñaàu : ñoù laø vieäc phaân bieät hoaïït ñoäng toâng ñoà ra “toâng ñoà tröïc tieáp vaø giaùn tieáp”; hoaëc, theo nhieàu ngöôøi, phaân bieät ra “toâng ñoà chuyeân bieät vaø khoâng chuyeân bieät”. Luùc aáy ngöôøi ta quan nieäm raèng hoaït ñoäng toâng ñoà tröïc tieáp laø taát caû nhöõng phöông caùch truyeàn baù Phuùc AÂm vaø thaùnh hoùa caùc Kitoâ höõu hay nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ höõu baèng söï loan baùo Chuùa Kitoâ, loan baùo Phuùa AÂm hay baèng chính ñôøi soáng. Hoaït ñoäng toâng ñoà giaùn tieáp, traùi laïi, ñöôïc cho raèng ñoù laø nhöõng hoaït ñoäng heä taïi söï baûo ñaûm laøm hoaøn haûo traät töï traàn theá, cho thaám nhuaàn tinh thaàn Phuùc AÂm vaø nhôø vaäy taïo neân baàu khí thích hôïp cho vieäc rao giaûng Phuùc AÂm vaø thaùnh hoùa con ngöôøi. Nhö vaäy, theo caùc quan nieäm naøy, taát caû nhöõng hoaït ñoäng toâng ñoà coù tính caùch xaõ hoäi chæ ñöôïc coi laø toâng ñoà giaùn tieáp. Raát nhieàu nghò phuï khoâng ñoàng yù quan nieäm naøy. Veà sau, uûy ban lieân heä baøn caõi laïi vaø quyeát ñònh khoâng duøng nhöõng töø ngöõ phaân bieät ñoù ôû trong Saéc leänh”.

[22] GH 32 “… nhöng giöõa taát caû moïi ngöôøi vaãn coù bình ñaúng thöïc söï, bình ñaúng veà phöông dieän phaåm giaù vaø hoaït ñoäng chung cuûa moïi tín höõu ñeå xaây döïng thaân theå Chuùa Kitoâ”.

[23] Theo toâi, nhöõng bieåu hieän aáy cho thaáy roõ moät söï thieáu huït trong moái töông quan thoâng thoaùng vaø thaân tình vôùi Chuùa Gieâsu, maø moät ñôøi soáng taâm linh ñích thöïc khoâng theå khoâng coù.

[24] Xc. Nguyeãn Troïïng Vieãn, Gaëp Gôõ Chính Chuùa, baøi Ñôøi soáng Taâm linh Kitoâ giaùo.

[25] Töø spiritus [hôi thôû, gioù, tinh thaàn, linh hoàn…] trong tieáng latinh ñöôïc chuyeån sang tieáng phaùp laø esprit vaø tónh töø laø spirituel. Tónh töø spirituel vöøa coù nghóa laø thuoäc veà tinh thaàn, vöøa coù nghóa laø “thieâng lieâng”.

[26] Ngay vieäc taùch bieät luaân lyù vaø tu ñöùc ñaõ cho thaáy aûnh höôûng cuûa tinh thaàn Platon treân suy tö cuûa Giaùo Hoäi.

[27] Chaúng haïn Thaùnh Odon de Cluny [879-940] noùi : “Thaân theå ñeïp laø nhôø laøm da. Nay neáu nhìn qua laøn da maø thaáy ñöôïc taát caû beân trong – nhö tuïc truyeàn raèng gioáng meøo röøng ôû Beâoâxi vôùi ñoâi maét saéc, chuùng coù theå nhìn thoâng suoát moïi vaät – thì nhìn moät ngöôøi phuï nöõ maø tôûm thay ! Thöû xem trong loã muõi, trong cuoáng hoïng, trong buïng cuûa hoï chöùa nhöõng gì ? Toaøn laø maùu muû dô baån caû. Vaäy maø ta haù laïi neân ham oâm vaøo mình caùi boïc oâ ueá ñoù ru ?” [Calaxion]. [Trích laïi trong Löông Duy Trung, Nguyeãn Thò Hoaøng, Nguyeãn Vaên Chính, Vaên Hoïc Phöông Taây, taäp moät, Giaùo Duïc, 1990, trang123]

[28] Xc. Nguyeãn Troïng Vieãn, Gaëp Gôõ Chính Chuùa, Baøi Nhieäm cuïc Caùnh Chung.

47* Chuù thích theo baûn vaên Coâng Ñoàng :

– Soáng trong theá giôùi tín höõu phaûi traùnh hai thaùi ñoä sai laàm : 1) boû soùt coâng vieäc traàn theá ñeå chæ lo cho vieäc ñaïo ñöùc; 2) chìm ñaém trong coâng vieäc traàn theá vaø coi coâng vieäc naøy nhö khoâng coù lieân quan gì ñeán vieäc ñaïo ñöùc.

Qua caû hai söï sai laàm treân, ngöôøi ta taùch bieät ñôøi soáng toân giaùo vaø ñôøi soáng ngheà nghieäp hay ñôøi soáng traàn theá neáu noùi roäng hôn (cuoäc giaûi trí, vaên hoùa…) vaø laïi haønh ñoäng theo luaân lyù caù nhaân (soá 30).

Ñöùc tin phaûi aûnh höôûng treân caû ñôøi soáng vaø ta phaûi ñem tinh nhaàn Phuùc AÂm vaøo coâng vieäc traàn theá: vaøo ngheà nghieäp, vaøo giao thieäp vôùi ngöôøi khaùc, vaøo vaên hoùa, vaøo cuoäc giaûi trí v.v… “Ñoái vôùi ngöôøi Kitoâ höõu, xao laõng boån phaän traàn theá töùc laø xao laõng boån phaän ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laân caän vaø hôn nöõa ñoái vôùi chính Thieân Chuùa, khieán phaàn roãi ñôøi ñôøi cuûa mình bò ñe doïa”: vì boån phaän traàn theá laø phöông tieän ñeå thöïc haønh ñöùc meán ñoái vôùi anh em vaø ñoái vôùi Thieân Chuùa. Khoâng thöïc haønh ñöùc meán töùc laø phaïm ñeán toaøn theå boä luaät (x. Gal 5,14). Cho neân keû naøo xao laõng boån phaän traàn theá hay laø taùch rôøi noù khoûi aûnh höôûng cuûa tinh thaàn Phuùc AÂm töùc laø ngöôøi khoâng soáng ñaïo, hoï khoâng phaûi laø ngöôøi coâng giaùo.

13 Xem Dth 13, 14.

14 Xem 2Th. 3, 6-13 ; Eph 4, 28.

15 Xem Is 58, 1-12.

16 Xem Mt 23, 3-33 ; Mc 7, 10-13.

[29] Trong neàn trieát hoïc luaân lyù, ngöôøi ta coù theå phaân bieät ba nguoàn maïch cuûa luaân lyù : Nhöõng neàn Luaân lyù Sieâu vieät [morales du Transcendant], töùc nhöõng neàn luaân lyù döïa treân moät traät töï sieâu vieät, coù tính toân giaùo hoaëc coù tính trieát hoïc; nhöõng neàn Luaân lyù Töï nhieân [morales naturalistes], töùc nhöõng neàn luaân lyù trieån khai theo baûn tính töï nhieân cuûa con ngöôøi, nhaát laø döïa vaøo taâm lyù hoïc; vaø nhöõng neàn Luaân lyù Tích cöïc [morales activistes], töùc nhöõng neàn luaân lyù ñöôïc thích öùng, ñöôïc phaùt trieån theo traïng huoáng cuûa con ngöôøi. Neàn luaân lyù tích cöïc naøy khoâng choái töø nhöõng nguyeän taéc traät töï sieâu vieät hoaëc söï hôïp lyù cuûa lyù trí, nhöng nhaán maïnh khía caïnh giaù trò, töùc vieäc con ngöôøi ñoùn nhaän nhö moät chuû theå vaø töï do ñeå saùng taïo yù nghóa töø nhöõng nguyeân lyù aáy. Xc. Francois Greùgoire, Les Grandes Doctrines Morales, Presses Universitaires de France, “Que Sai-Je ?” 658].

Söï trung tín vôùi maïc khaûi cuûa Chuùa [neàn luaân lyù sieâu vieät toân giaùo], neáu ñöôïc hieåu moät caùch maùy moùc, cöùng nhaéc, hoaëc chæ thuaàn tuùy vì danh döï cuûa Chuùa, seõ deã coù tính caùch aùp ñaët vaø deã laøm meùo moù nhaân caùch con ngöôøi.

[30] Tình traïng sa suùt cuûa moät taäp theå, tröôùc tieân vaø chính yeáu nhaát, theå hieän ôû choã coù söï cheânh leäch giöõa “caên baûn sieâu hình” vaø luaân lyù. Ñoái vôùi Kitoâ giaùo, coù theå noùi “caên baûn sieâu hình” chính laø tình yeâu thöông; vaø luaân lyù, theo quan ñieåm thuaàn tuùy tieâng lieâng, laïi chæ laø nhöõng qui ñònh cuï theå ít dính daùng tôùi tinh yeâu thöông.

[31] Ñöùc Thaùnh Cha Gioan Phaoloâ II thaät coù lyù khi theâm vaøo caùc maàu nhieän Kinh Maân Coâi caùc bieán coá trong cuoäc ñôøi soáng khai cuûa Chuùa Gieâsu, caùc maàu nhieäm söï Saùng.

[32] xc. Ga 9,3 : “Khoâng phaûi anh ta, cuõng phaûi phaûi cha meï anh ta ñaõ phaïm toäi. Nhöng chuyeän ñoù xaûy ra laø ñeå caùc vieäc cuûa Thieân Chuùa ñöôïc toû hieän nôi anh”.

[33] Xc. Albert Dondeyne, Tuïc Hoùa vaø Ñöùc tin, Vuõ Dö Khaùnh chuyeån yù, Tuyeån Taäp Thaàn Hoïc soá 15 [thaùng 12-1973], trang 75-86.

[34] Baøi suy nieäm naøy ñöôïc vieát trong dòp giuùp “tónh taâm” cho nhöõng em ñang vaø ñaõ vöôùng vaøo ma tuùy, vaøo ngaøy leã hai thaùnh Simon vaø Giuda toâng ñoà, döïa theo Tin Möøng Lc 6,12-16 ["Ngöôøi ñaõ thöùc suoát ñeâm caàu nguyeän cuøng Thieân Chuùa. Ñeán saùng, Ngöôøi keâu goïi caùc moân ñeä laïi, choïn laáy 12 oâng vaø goïi laø toâng ñoà",.

[35] Ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam, tu só hay chuûng sinh, linh muïc trieàu ñeàu laø ngöôøi ñi tu. Caùch hieåu aáy khoâng phaûi khoâng "hôïp tình", vì taát caû ñeàu ñi vaøo con ñöôøng töø boû vaø tu söûa.

[36] St I, q.1, a. 9, ad. 2.

[37] Xc. Rm 7,21-23; 8,13;5,17 tt

[38] Ngoân ngöõ trieát hoïc goïi laø tham-thoâng. Comprendre [hieåu] nghóa laø com-prendre [cuøng-naém-baét]; hoaëc connaitre [bieát] coù nghóa laø co-naitre [cuøng-sinh-ra trong moät vaán ñeà vôùi tha nhaân].

[39] Xc. Lc 10,29b : "Nhöng ai laø ngöôøi thaân caän cuûa toâi ?".

[40] Nhöõng trích daãn saùch Saùng Theá trong baøi naøy laáy töø baûn dòch cuûa linh muïc Nguyeãn Theá Thuaán, Doøng Chuùa Cöùu Theá.

[41] Theo ñònh nghóa cuûa Boeøce [480-525], ñöôïc trieát hoïc Kinh vieän söû duïng, ngoâi vò laø : baûn theå caù theå thuoäc baûn tính coù lyù trí. Noùi caùch ñôn giaûn, con choù, con meøo… chæ laø nhöõng caù theå; nhöng con ngöôøi, thieân thaàn, Thieân Chuùa [Thieân Chuùa cuûa Thaùnh Kinh] laø nhöõng ngoâi vò. Ngoâi vò coù lyù trí suy tö [nhaát laø suy tö giaù trò], coù yù muoán vaø coù töï do quyeát ñònh. Trong baøi naøy duøng nhieàu töø “töông quan ngoâi vò”, ñöôïc hieåu laø moái töông quan giöõa caùc ngoâi vò, thuoäc bình dieän ngoâi vò, coù töï do, suy tö, yù muoán…

[42] Nhöõng hoïc thuyeát trieát hoïc Hy Laïp sau thôøi kyø cuûa Aristote ñeàu nhaèm tìm caùi ataraxia, söï thanh thaûn; nghóa laø moät cuoäc soáng töï chuû [phaùp Khaéc Kyû] vaø hoàn nhieân [EÙpicure], khoâng vöôùng baän, khoâng lo sôï, khoâng ñoøi hoûi ñieàu gì quaù söùc mình…

[43] Fioâdor Doâxtoâepxki, Anh Em Nhaø Karamazoâp, Chöông V, Vieân Ñaïi Phaùp Quan Toân Giaùo, baûn dòch cuûa Phaïm Maïnh Huøng, Nxb. Vaên Hoïc, Haø Noäi 1989, trang 78-80.

[44] Xc. Nguyeãn Troïng Vieãn, Gaëp Gôõ Chính Chuùa, Chaân lyù 2003, trang 181-186.

[45] Xc. Nguyeãn Troïng Vieãn O.P. Gaëp Gôõ Chính Chuùa, 2003.